Annaqulova Shoxista Shavkat qizining falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.  
Globallashuv davri o‘zbek tilida neologizmlar, 10.00.01 – O‘zbek tili (Filologiya fanlari). 
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.2.PhD/Fil3250 
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: O‘zR Fanlar akademiyasi O‘zbek tili, adabiyoti va folklori instituti.
Ilmiy rahbar: Ismailov G‘ulom, filologiya fanlari nomzodi. 
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: O‘zR FA O‘zbek tili, adabiyoti va folklori instituti, DSc.02/30.12.2019.Fil.46.03 raqamli Ilmiy kengash.
Rasmiy opponentlar: filologiya fanlari doktori, professor Xakimova Muhayyo Karimovna, filologiya fanlari nomzodi Ahmedova Nargiza Shixnazarovna.
Yetakchi tashkilot: Samarqand davlat universiteti. 
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi globallashuv davrida o‘zbek tilidagi neologizmlarning semantik va derivatsion xususiyatlarini, leksikografik masalalarini yoritishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
dunyo tilshunosligida neologizm tushunchasiga bo‘lgan turlicha qarashlar, neologiya va neografiyaning fanda alohida yo‘nalish sifatida shakllanish jarayonlari aniqlanib, til lug‘aviy qatlamida yangi so‘zlarni paydo qiluvchi siyosiy qaramlik, kashfiyotlar, iqtisodiy rivojlanish, hamkorlik kabi bir qator omillar tavsiflangan;
neologizmning yangilik maqomi mohiyati, uning ushbu maqomdagi yondosh tushunchalardan farqi – okkazionalizmning noodatiy yasalmaligi, yangi terminning tor doira, sohagagina oidligi, yangi nomning maxsus yangi tushunchaga ega bo‘lmasligi aniqlangan;
o‘z qatlam neologizmlarini yasashda affiksatsiya – dasturchi, o‘tkazma, kompozisiya – yonkamera, kiberjinoyat, semantik – havola, sahifa usullarining faolligi asoslangan;
neologizmlarning “shaxs”, “predmet”, “belgi”, “harakat” leksik-semantik guruhlardagi o‘ziga xos derivatsion xususiyatlari baholanib, “shaxs” va “predmet” guruhlari nisbatan keng ko‘lamga ega ekanligi misollar bilan dalillangan;
o‘zbek tilida maxsus neologizmlar lug‘atini yaratish uchun asos bo‘la oladigan neologizmni tanlash, manbalar bilan ishlash, so‘zning shakl va tuzilishini tahlil qilish kabi prinsiplar tavsiflangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: “Globallashuv davri o‘zbek tilidagi neologizmlar” mavzusidagi tadqiqot bo‘yicha olingan natijalar asosida:
o‘zbek tilida maxsus neologizmlar lug‘atini yaratishda bir qator prinsiplar: neologizmni tanlash mezonlari, manbalar bilan ishlash, so‘zning shakl va tuzilishini tahlil qilish, illyustrativ misollar va umumiy izohli lug‘atlarda yangi so‘zlarni aks ettirishga sabab bo‘ladigan tushuncha va ma’noning aniqligi, qo‘llanilish chastotasi, til me’yorlariga mosligi kabi jihatlar tavsifidan, neologizmning yangilik maqomi mohiyati, uning ushbu maqomdagi yondosh tushunchalardan farqi – okkazionalizmning noodatiy yasalmaligi, yangi terminning tor doira, sohagagina oidligi, yangi nomning maxsus yangi tushunchaga ega bo‘lmasligi haqidagi xulosalardan O‘zbek tili, adabiyoti va folklori institutida 2024-2025-yillarda bajarilgan AL-662204328-raqamli “Sport terminlarining o‘zbek tilidagi izohli lugʻatini tuzish va nashr qilish” (lug‘atning mobil ilovasi va vebsaytini yaratish) mavzusidagi amaliy loyihada foydalanildi (O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining 2025-yil 30-iyuldagi 3/1255-1863-sonli ma’lumotnomasi). Natijada loyihaning zamonaviy o‘zbek tilshunosligidagi yangilanishlar, yangidan yangi tushunchalar va terminlar bilan to‘ldirilishida tadqiqot ishi zaruriy manba vazifasini o‘tadi.
neologizmlarning “shaxs”, “predmet”, “belgi”, “harakat” leksik-semantik guruhlardagi o‘ziga xos hosil bo‘lish xususiyatlari baholangan va “shaxs”, “predmet” guruhlari nisbatan keng ko‘lamga ega ekanligiga oid fikrlardan Qoraqalpoq davlat universitetida 2024 – 2025-yillarda bajarilgan AL-662204393 raqamli “Qoraqalpog‘iston folklorshunosligi antologiyasini yaratish” mavzusidagi amaliy loyihada (Berdaq nomidagi Qoraqalpoq davlat universitetining 2025-yil 18-sentyabrdagi 01-22-04/932-sonli ma’lumotnomasi) foydalanilgan. Natijada tadqiqot ishi antologiyani yaratishda zaruriy manba vazifasini bajargan. 
dunyo tilshunosligida neologizm tushunchasining paydo bo‘lishi, neologiya va neografiyaning alohida yo‘nalish sifatida shakllanishi, o‘rganilishi, til lug‘aviy qatlamida yangi so‘zlarni paydo qiluvchi siyosiy qaramlik, kashfiyotlar, iqtisodiy rivojlanish, hamkorlik kabi bir qator omillar tavsiflangan o‘rinlardan va o‘z qatlam neologizmlarini yasashda affiksatsiya – dasturchi, o‘tkazma, kompozisiya – yonkamera, kiberjinoyat, semantik – havola, sahifa usullarning faolligi borasidagi xulosalardan O‘zbekiston milliy teleradiokompaniyasi “Madaniyat va ma’rifat” telekanali ijodkorlari tomonidan “Agar” ko‘rsatuvining ayrim sonlarini tayyorlab efirga uzatishda foydalanilgan. Natijada teleko‘rsatuvning faktik materiallar bilan boyitilishiga va mazmunli bo‘lishiga erishilgan.