Мирзахмедова Хулкар Василовнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Форс ва ўзбек тилларида термин ясаш принциплари ва муаммолари (ижтимоий-сиёсий терминлар мисолида)”, 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.2.DSc/Fil393.
Илмий маслаҳатчи: Маннонов Абдураҳим Муталович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат шарқшунослик университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик университети, DSc.03/30.12.2019.Fil/Tar.21.01.
Расмий оппонентлар: Дадабоева Хамидулла Арипович, филология фанлари доктори, профессор; Имомназаров Мухаммаджон, филология фанлари доктори, профессор; Ўрозбоев Абдулла Дурдибаевич, филология фанлари доктори, доцент. 
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади форс ва ўзбек тилларидаги қўлланган ижтимоий-сиёсий терминлар мисолида термин ясашнинг ISO 704 Халқаро стандартининг термин ясаш принциплари билан ўзаро мувофиқлигини аниқлаш, сўз ясаш усуллари ва моделларининг самарасини белгилаш, ўзбек терминологияси учун термин ясаш тартибини таклиф қилишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Европа ва шарқ мамлакатларидаги терминология мактаб ва марказларидаги термин ясаш бўйича назарий асосларнинг ISO 704 Халқаро стандартининг қоидалари билан ҳамоҳанглиги исботланган;
ISO 704 халқаро стандартида белгиланган термин ясаш қоидалари  алькалаш, бирикма термин ва аббревиатуралар ҳосил қилиш усулларининг форс ва ўзбек тиллари терминологиясидаги термин ясаш қоидалари билан мувофиқлиги исботланган;
форс ва ўзбек тилларида ўзлашмаларга муқобил бериш мақсадида ҳар икки тиллардаги термин билан шуғулланувчи ташкилот томонидан арабча, форсча, европа тилларидан ўзлашган қатлам таклиф қилинган ҳамда тилларда синонимия ва стилистик синонимия каби салбий ҳодисалар ривож топгани очиқланган;
форс ва ўзбек тилларининг термин танлаш бўйича таркибий, морфологик, фонетик ва синтактик, аббревиатуралар ясаш хусусиятлари жиҳатидан ўхшаш ва термин ясовчи элементлардан фойдаланиш, миллий термин ясаш, калькалаш жиҳатидан фарқли қирралари кесишмаси исботланган;
ISO 704 Халқаро Стандартида аббревиатура ясаш бўйича таклиф қилинган усулларнинг Йўриқномада мавжуд эмаслиги, бу жиҳат форс тилининг ички специфик-график хусусияти билан боғлиги, ўзбек тилида эса Атамашунослик қўмитаси Низомида қайд этилган усуллардан ташқари, бошқа усуллар билан қисқартмалар, айниқса, топонимлар ясашда ўзбек тилининг сўз ясаш қоидаларига риоя этилмагани далилланган. 
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Форс ва ўзбек тилларида термин ясалиши, унинг назарий асослари ва тилда қўлланилиш хусусиятлари таҳлили юзасидан олинган илмий натижалар ва амалий таклифлар асосида:
“Форс ва ўзбек тилларидаги дублет терминлар ва уларни унификациялаш масаласи” бўлимида келтирилган айрим ижтимоий-сиёсий терминлар ва ашёвий мисоллар, Европа ва шарқ мамлакатларидаги терминология мактаб ва марказларидаги термин ясаш бўйича илмий-назарий асосларининг ISO 704 Халқаро стандартининг қоидалари билан ҳамоҳанглиги каби хулосалардан Бухоро шаҳрида бўлиб ўтган “Барқарор ривожланиш мақсадларига эришишда парламентлараро глобал ҳамкорлик халқаро форуми”да фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг Хотин-қизлар ва гендер тенглик масалалари қомитасининг 2021 йил, 10 сентябрдаги 2-сон маълумотномаси). Натижада форс ва ўзбек тилларидаги айрим ижтимоий-сиёсий бирикмалар ва терминлар таржимасидаги тафовут ва ўхшаш қирралари аниқланиб, таржимани тўғри амалга оширишга асос бўлган;
форс тилидаги терминларнинг ишлатилиши, ўзлаш-маларнинг тилдаги ифодаси ва уларнинг ўзбек тилига таржимаси, асл эроний тиллар таркиби асосида яратилган терминлар юзасидан айтилган фикрлар асосида “Форс тили” дарслигининг “Қадимги ва ўрта форс тили сўз ясаш элементларидан ясалган терминлар” бўлимини ёзишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 4 май 285-сон буйруғи). Натижада, тадқиқот материаллари қадимги ва ўрта форс тили сўз ясаш элементларининг термин ясашдаги иштирокини батафсилроқ ўрганишга замин яратган;
форсча ва ўзбекча ижтимоий-сиёсий терминлар, улардаги дублетлик ва уларнинг матнларда учраши, сўз ясаш моделлари асосида ясалган терминларнинг ишлатилиши, таржима хусусиятларидан “Чет тилини билиш ва эгаллаш даражасини аниқлаш сертификати” тақдим этилиши кўзланган “Форс тили даражасини билишга оид бўлган тестлар” тузишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Давлат Тест Марказининг 2021 йил, 22 ноябрдаги 250-сон маълумотномаси). Натижада форс тили даражасини аниқлашга оид тестлар тузишда (лексик ва грамматик компетенциялар бўлимида), шунингдек, форс тилини билишга қаратилган ёзма ва оғзаки компетенцияларни аниқлаш учун берилган вазифаларни шакллантиришга хизмат қилган;
Форс ва ўзбек тилларида қисқартмалар ҳосил қилишнинг илмий-фактологик асоси бўйича хулосаларидан “O‘zbekiston tarixi” телеканалида эфирга узатилган “Тақдимот” кўрсатувида фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “O‘zbekiston tarixi” телерадиоканали давлат унитар корхонасининг 2021 йил 3 декабрдаги 01-40-1806-сон маълумотномаси). Натижада 1989 йилда ўзбек тилига давлат мақоми берилиши, ўзбек тили терминологиясида юз берган ўзгаришлар, хусусан, ўзбек тилида қўлланилувчи араб ва форс тиллардан ўзлашмаларнинг семантик маънолари, уларнинг ўзбек тилида ишлатилиши, ясалган, қабул қилинган ҳамда калькаланган бирикмаларнинг ўзбек тили ижтимоий-сиёсий терминологияда қўлланиши, “Олий Мажлис”, “Вазирлар Маҳкамаси”, “ахборот”, “оромгоҳ”, “Яшнаобод” терминларининг семантик чегарасига эътибор берилмай ишлатиши, уларнинг ўзбек лексикасида тутган ўрни тўғрисидаги маълумотлар илмий-тарихий далиллар туркум кўрсатувлар тайёрлашга замин яратган.