Jalolov Rivojiddin Ruxitdin o‘g‘lining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Rux oksidi nanostrukturalari va ular asosidagi nanokompozit materiallarning optik va fotokatalitik xossalarini tadqiq etish”, 01.04.05 – Optika (fizika-matematika fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam:B2022.1.PhD/FM681
Ilmiy rahbari: Shaymardanov Zafar Shapaatovich fizika-matematika fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD), katta ilmiy hodim.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Ion-plazma va lazer texnologiyalari instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Ion-plazma va lazer texnologiyalari instituti, DSs.02/30.12.2019.FM.65.01
Rasmiy opponentlar: Maxmanov Urol Kudratovich, fizika-matematika fanlari doktori, kattailmiyhodim; Xalmanov Aktam Toshkuvatovich, fizika-matematika fanlari doktori, dotsent.
Yetakchi tashkilot: O‘zbekiston Milliy Universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi.Turli usullarda rux oksidi nanostrukturalarini va poliol usulida kumush nanozarralarini sintez qilish, ularning morfologik xarakteristikalarini hamda nanostukturalar va ular asosida yaratilgan nanokompozitlarning optik, fotokatalitik xossalariga ta’sir qiluvchi omillarni tadqiq qilishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
tagliklar yuzasida hosil qilinadigan nanokristal kurtaklar yordamida ZnO nanorodlarining hamda eritmaga qo‘shiladigan suv miqdorini o‘zgartirish orqali ZnO nanokristallarining morfologik xarakteristikalarini boshqarish mumkinligi aniqlandi;
poliol usuli yordamida diametrlari ~30 nm bo‘lgan sferik ko‘rinishdagi kumush nanozarralarini sintez qilish texnologiyasi ishlab chiqildi;
suvli eritmalarda sintez qilingan ZnO nanostrukturalari o‘lchamining ortib borishi ularning kristal strukturasidagi xususiy nuqsonlar miqdorini ortib borishiga va fotolyuminessensiya spektridagi nurlanish polosalari maksimumlarining qizil siljishiga sabab bo‘lishi aniqlandi;
gazli fazada eltish usuli yordamida sintez qilingan ZnO nanorodlari impul`sli ul`trabinafsha nurlari ta’sirida uyg‘otilganda yuzaga keladigan hajmiy rekombinatsion jarayonlarda ~389 nm to‘lqin uzunligida joylashgan nurlanish polosasi ustunlik qiladi va bu nurlanish asosan nanorodlarning yuqori asosidan chiqadi, ~382 va ~395 nm to‘lqin uzunligida joylashgan nurlanish polosalarini hosil qiluvchi nurlanish markazlari nanorodlarning yon sirti yaqinida joylashadi va natijada, ular sirtiy rekombinatsion jarayonlarda ustunlik qiladi;
past temperaturalarda suvli eritmalarda sintez qilingan ZnO nanorodlarining kristallik sifatini yaxshilashda konsentrlangan quyosh nurlari yordamida termoishlov berish mufel pechida qizdirishdan ko‘ra samaraliroq ekanligi aniqlandi;
kimyoviy cho‘ktirish usulida sintez qilingan ZnO nanokristallariga konsentrlangan quyosh nurlari hamda mufel pechida termoishlov berilganda nanokristallarda sirtiy nuqsonlar miqdori konsentrlangan quyosh nurlari ta’sirida qizdirilganda yuqori bo‘lishi aniqlandi;
gidrotermal usulda zanglamaydigan po‘lat to‘r sirtida o‘stirilgan ZnO nanorodlari ul`trabinafsha nur bilan yoritilganda, ularning organik bo‘yoqlarni parchalash xususiyati aniqlandi;
kimyoviy cho‘ktirish usulida sintez qilingan ZnO nanokristallarining fotokatalitik xossalari nanokristallarda kuzatiladigan xususiy nuqsonlarning tabiatiga bog‘liq bo‘lib, kristallografik nuqsonlar konsentratsiyasining oshishi va sirtiy nuqsonlarning paydo bo‘lishi organik bo‘yoq eritmalarining parchalanish tezligini ortishiga sabab bo‘lishi aniqlandi;
ZnO va Ag interfeyslari orqali zaryadli zarralarning migratsiyasi tufayli elektron- kovak juftining rekombinatsiyalanish ehtimolining kamayishi ZnO nanorodlari va ZnO/Ag nanokompozit materiallarining fotolyuminessensiya spektri integral intensivligining kamayishiga hamda ularning fotokatalitik samaradorligining ortishiga olib kelishi aniqlandi.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Rux oksidi nanostrukturalari va ular asosidagi nanokompozit materiallarning optik va fotokatalitik xossalarini tadqiq etishnatijalari asosida:
gazli fazada eltish usuli yordamida sintez qilingan ZnO nanorodlari impul`sli ul`trabinafsha nurlari ta’sirida uyg‘otilganda yuzaga keladigan hajmiy va sirtiy rekombinatsion jarayonlarning kompleks xossalariJanubiy Koreya Respublikasi Dongguk Universiteti (Nano Information Technology Academy, Department of Physics and Semiconductor Science Dongguk University) da bajarilgan №. 2018R 1D1A1B07051406 sonli ilmiy loyihasida foydalanilgan. Ilmiy natijalardan foydalanish yuqori temperaturada gazli eltish usulida sintez qilingan ZnO nanorodlaridagi rekombinatsion jarayonlarni chuqurroq tushunish imkonini bergan.
suvli eritmalarda sintez qilingan ZnO nanostrukturalariga yuqori haroratda mufel pechida va konsentrlangan quyosh nurlari ta’sirida termoishlov berilganda nanostrukturalarda kuzatilgan nuqsonlarmodifikatsiyasi O‘zbekiston Fanlar Akademiyasi (Fizika-texnika instituti, “Fizika-Quyosh” IIChB) da bajarilgan № FA-Atex-2018-234 sonli ilmiy loyihasida foydalanilgan. Ilmiy natijalardan foydalanish termoishlov berish natijasida ZnO nanostrukturalaridagi nuqsonlar modifikatsiyasi strukturaning kristallografik va spektral-kinetik xossalarining yaxshilanishiga imkon bergan.