Qudaybergenov Adilbay Abatbaevichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i): «Yirik magistral kanallarning suv resurslarini taqsimlash jarayonini optimal boshqarish (Do‘stlik magistral kanali misolida)», 05.01.02 – Tizimli tahlil, boshqaruv va axborotni qayta ishlash (texnika fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2022.1.PhD/T1799
Ilmiy rahbarning F.I.Sh., ilmiy darajasi va unvoni: Kabulov Anvar Vasilovich, texnika fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: O‘zbekiston Milliy universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Raqamli texnologiyalar va sun’iy intellektni rivojlantirish ilmiy-tadqiqot instituti, DSc.13/30.12.2021.T.142.01.
Rasmiy opponentlar: Djumanov Jamoljon Xudoyqulovich, texnika fanlari doktori, professor; Kabil`djanov Aleksandr Sabitovich, texnika fanlari nomzodi, dotsent.
Etakchi tashkilot nomi: Muxammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Nukus filiali.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi suvdan foydalanuvchi iste’molchilarga suv resurslarini etkazib berish monitoringi va optimal boshqarish usullari asosida magistral kanallarda suvni samarali taqsimlashning modellari, algoritmlari va dasturiy vositalarini ishlab chiqishdan iborat..
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
yirik magistral kanal qismlari va uning yon irmoqlaridagi suv sarfi va suv sathining faktik o‘zgarishlarini hisobga olib, suv resurslari taqsimotini optimal boshqarishning sifat mezonlari ishlab chiqilgan;
massa va impul`s saqlanish qonunlari asosida yirik magistral kanallarning suv resurslarini taqsimlash jarayonini optimal boshqarishning matematik modellari ishlab chiqilgan;
yirik magistral kanallarni boshqarish tizimlari uchun kanal qismlarining suv sarfi va sathlarini hisobga olgan holda suv resurslarini optimal taqsimlashning zaruriy shartlar ishlab chiqilgan;
yirik magistral kanallar suv resurslarini optimal taqsimlashning zaruriy sharti asosida optimal boshqarish masalasini sonli echishning usullari, algoritmlari va dasturiy vositasi ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: Suvdan foydalanuvchilarni suv resurslari bilan ta’minlashda irrigatsiya tizimi kanallarida suvni optimal taqsimlashni boshqarish bo‘yicha olingan natijalar asosida:
irrigatsiya tizimi kanallarida suvni etkazib berishni optimal boshqarishning sifat mezonlari, hisoblash algoritmlari Qoraqalpog‘iston Respublikasi Suv xo‘jaligi vazirligi tasarrufidagi «Kizketken-Kegeyli» irrigatsiya tizimi boshqarmasi ob’ektlariga joriy qilingan (Qoraqalpog‘iston Respublikasi Suv xo‘jaligi vazirligining 2021 yil 31 avgustdagi 03/03-3-323-son ma’lumotnomasi). Ilmiy tadqiqot natijasida amalga oshirilgan hisoblash algoritmlari kanallarning suv chiqaruvchi gidrotexnik inshootlarining samaradorligini 5-7% ga oshirish imkonini bergan;
suvning beqaror harakatini ifodalovchi matematik modellardan Sen-Venanning xususiy hosilali differensial tenglamalar sistemasi bilan berilgan optimal boshqarishning masalasini gradient usullari yordamida echishning algoritmlari Qoraqalpog‘iston Respublikasi Suv xo‘jaligi vazirligi tasarrufidagi Kegeyli tumani irrigatsiya bo‘limi kanallarida joriy qilingan (Qoraqalpog‘iston Respublikasi Suv xo‘jaligi vazirligining 2021 yil 31 avgustdagi 03/03-3-323-son ma’lumotnomasi). Ilmiy tadqiqot natijasida irrigatsiya tizimi kanallarida suvni taqsimlashni optimal boshqarishda suv resurslarining yo‘qotishlarini 5 7% gacha kamaytirish hisobiga ekin maydonlarining vaqtida sug‘orish samaradorligini hamda olinadigan hosil sifatini oshirish imkonini bergan;
suvning beqaror harakatini ifodalovchi matematik modellardan Sen-Venanning xususiy hosilali differensial tenglamalar sistemasini takomillashtirilgan sonli echishning usullari va hisoblash algoritmlari Qoraqalpog‘iston Respublikasi Suv xo‘jaligi vazirligi tasarrufidagi «Quanish-jarma» irrigatsiya tizimi boshqarmasi ob’ektlariga joriy qilingan (Qoraqalpog‘iston Respublikasi Suv xo‘jaligi vazirligining 2021 yil 31 avgustdagi 03/03-3-323-son ma’lumotnomasi). Ilmiy tadqiqot natijasida ishlab chiqilgan hisoblash algoritmi iste’molchilarni suv bilan ta’minlashda irrigatsiya tizimi kanallarida suv resurslarini yo‘qotishlarini 7 10% gacha kamaytirish hamda ekin maydonlarini sug‘orishning samaradorligini 5% gacha oshirish imkonini bergan.