Sayt test rejimida ishlamoqda

Эшонов Мубашширхон Абдурашидовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Haplophyllum acutifolium ва Haplophyllum pedicellatum ўсимликлари алкалоидлари», 02.00.10 - Биоорганик кимё (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2019.4.PhD/K263.
Илмий раҳбар: Расулова Халида Абдулхаевна, кимё фанлари номзоди, катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўсимлик моддалари кимёси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўсимлик моддалари кимёси институти, DSc.02/30.01.2020.К/Т.104.01.
Расмий оппонентлар: Гафуров Махмуджон Бакиевич, кимё фанлари доктори, профессор; Нишанбаев Сабир Зарипбаевич, кимё фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Тошкент фармацевтика институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Haplophyllum acutifolium ва Нaplophyllum pedicellatum ўсимликларининг таркибидаги хинолин алкалоидларини ажратиб олиш, скиммианин асосида хинолин ҳосилаларини синтез қилиш, янги алкалоидларнинг тузилишини физик-кимёвий усуллар ёрдамида исботлаш ва биологик фаолликларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Ўзбекистонда ўсувчи Haplophyllum acutifolium ва Haplophyllum pedicelletum ўсимлик турларидан 4 та янги хинолин-2-он алкалоидлари – педицин, акутинин, акузин, педилинин ажратиб олинган, уларнинг кимёвий ва фазовий тузилиши замонавий физик-тадқиқот усуллари ёрдамида исботланган;
биринчи марта Haplophyllum acutifolium ўсимлигидан 11 та ва Haplophyllum pedicelletum ўсимлигидан 2 та хинолин гуруҳи алкалоидлари ажратиб олинган;
кўп ёқлама реакцион қобилиятли 3-формил-4,7,8-триметоксихинолин-2-оннинг гомовератриламин билан реакцияси реагентларнинг ўзаро нисбатига боғлиқ ҳолда икки йўналишда - 4-метокси гуруҳнинг нуклеофил ипсо-алмашиниш маҳсулоти ёки ҳар икки реакцион марказда (4-метокси, 3-формил) кетиши натижасида азометин фрагменти сақлаган гибрид аминобирикма ҳосил бўлиши аниқланган;
илк маротаба РТТ усули ёрдамида 4-(3,4-диметоксифенилэтиламин)-7,8-диметокси-хинолин-2-он, педицин ва N-метил-2-фенилхинолин-4-он алкалоидларининг фазовий тузилиши тасдиқланган;
эркин альдегид гуруҳли нуклеофил ипсо-алмашиниши маҳсулоти кислотали шароитда аминометиллаш (Манних) реакциясига киришмаслиги ҳамда кутилмаган деформилланиш жараёни содир бўлиши аниқланган ва реакция механизми тавсия этилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Haplophyllum acutifolium ва Нaplophyllum pedicellatum ўсимликларидан хинолин алкалоидларини ажратиш, кимёвий тузилиши ва биологик фаоллигини аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
Haplophyllum acutifolium ўсимлигидан ажратиб олинган педицин ва N-метил-2-фенилхинолин-4-он алкалоидларидан ВА-ФА-Ф-6-010 рақамли “Табиий бирикмаларда гетероатомлар: молекулалараро таъсирлашув, рецепторли таниб олиш, фармакофорлар” мавзусидаги илмий лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2021 йил  16 февралдаги 4/1255-469-сон маълумотномаси). Натижада моддаларнинг тузилиши, табиати, рентген тузилиш таҳлили ёрдамида олинган молекулалараро ўзаро таъсир ва таҳлил маълумотларидан соҳа олимларини фойдаланишига имкон яратилган;
N-Метил-2-фенилхинолин-4-он (1), педицин (19) ва 4-(3,4-диметоксифенилэтиламин)-7,8-диметоксихинолин-2-онни (6) тузилишини исботлаш учун РТТ амалга оширилган ҳамда натижалар Англиядаги Халқаро Кембридж маълумотлар базасига (The Cambridge Structural Database, https:/www.ccdc.cam.ac.uk/structures, CCDC: (1) 1983753, (19) 1983754, (6) 027005) киритилган. Натижада базага киритилган янги маълумотлар хинолин ҳосила-ларининг фазовий тузилишларини таққослаб аниқлаш имкониятини беради; 
Haplophyllum acutifolium ўсимлигидан маълум ҳамда янги хинолин алкалоидларни ажратиб олиш ва уларни кимёвий тузилишини аниқлаш бўйича “Chemistry of Natural Compounds” нашрида 4 та илмий мақолалар чоп этилган бўлиб, мазкур илмий мақолалардан Россиянинг Ханта-Манск автоном округи – Югра Олий таълим бюджет муассасаси Сургут Давлат Университети кимё кафедраси “Биоорганик кимё” йўналиши 04.06.01. Кимё фани бўйича аспирантлар учун  диссертацияларни тайёрлаш, магистратура талабаларини ўқитиш, диплом ва курс ишларини ёзиш учун маълумотлардан фойдаланилган (Сургут давлат Университетининг 2021 йил 6 декабрдаги № 03-01/246-сон маълумотномаси). Натижада “Биоорганик кимё” йўналишида магистрант талаба-ларнинг диссертация ёзишлари учун маълумотлар олишга имкон яратилган;  
диссертация ишининг тадқиқот объекти бўлган Haplophyllum acutifolium ўсимлигидан ажратиб олинган экстракт ва индивидуал моддалардан ВА-ФА-Ф-6-009 “Табиий бирикмалар ва уларнинг синтетик ҳосилаларининг цитотоксик, антибактериал, замбуруғларга қарши ва антиоксидант фаоллигини ўрганиш” (2017-2020 йй.) мавзусидаги фундаментал лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2021 йил 29 октябрдаги 4/1255-2988-сон маълумотномаси). Натижада Haplophyllum acutifolium ўсимлиги-дан ажратиб олинган спиртли экстракт грамм-мусбат бактерия штаммларига (Bacillus subtilis ва Staphylococcus aureus) нисбатан қарши фаоллик намоён этиши аниқланган ва келажакда тиббиётда заҳарлилиги кам бўлган дори воситаларини яратиш мумкинлиги кўрсатиб берилган.

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish