Eshonov Mubashshirxon Abdurashidovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Haplophyllum acutifolium va Haplophyllum pedicellatum o‘simliklari alkaloidlari», 02.00.10 - Bioorganik kimyo (kimyo fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2019.4.PhD/K263.
Ilmiy rahbar: Rasulova Xalida Abdulxaevna, kimyo fanlari nomzodi, katta ilmiy xodim.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: O‘simlik moddalari kimyosi instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: O‘simlik moddalari kimyosi instituti, DSc.02/30.01.2020.K/T.104.01.
Rasmiy opponentlar: Gafurov Maxmudjon Bakievich, kimyo fanlari doktori, professor; Nishanbaev Sabir Zaripbaevich, kimyo fanlari doktori.
Etakchi tashkilot: Toshkent farmatsevtika instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: Haplophyllum acutifolium va Naplophyllum pedicellatum o‘simliklarining tarkibidagi xinolin alkaloidlarini ajratib olish, skimmianin asosida xinolin hosilalarini sintez qilish, yangi alkaloidlarning tuzilishini fizik-kimyoviy usullar yordamida isbotlash va biologik faolliklarini aniqlashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor O‘zbekistonda o‘suvchi Haplophyllum acutifolium va Haplophyllum pedicelletum o‘simlik turlaridan 4 ta yangi xinolin-2-on alkaloidlari – pedisin, akutinin, akuzin, pedilinin ajratib olingan, ularning kimyoviy va fazoviy tuzilishi zamonaviy fizik-tadqiqot usullari yordamida isbotlangan;
birinchi marta Haplophyllum acutifolium o‘simligidan 11 ta va Haplophyllum pedicelletum o‘simligidan 2 ta xinolin guruhi alkaloidlari ajratib olingan;
ko‘p yoqlama reaksion qobiliyatli 3-formil-4,7,8-trimetoksixinolin-2-onning gomoveratrilamin bilan reaksiyasi reagentlarning o‘zaro nisbatiga bog‘liq holda ikki yo‘nalishda - 4-metoksi guruhning nukleofil ipso-almashinish mahsuloti yoki har ikki reaksion markazda (4-metoksi, 3-formil) ketishi natijasida azometin fragmenti saqlagan gibrid aminobirikma hosil bo‘lishi aniqlangan;
ilk marotaba RTT usuli yordamida 4-(3,4-dimetoksifeniletilamin)-7,8-dimetoksi-xinolin-2-on, pedisin va N-metil-2-fenilxinolin-4-on alkaloidlarining fazoviy tuzilishi tasdiqlangan;
erkin al`degid guruhli nukleofil ipso-almashinishi mahsuloti kislotali sharoitda aminometillash (Mannix) reaksiyasiga kirishmasligi hamda kutilmagan deformillanish jarayoni sodir bo‘lishi aniqlangan va reaksiya mexanizmi tavsiya etilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. 
Haplophyllum acutifolium va Naplophyllum pedicellatum o‘simliklaridan xinolin alkaloidlarini ajratish, kimyoviy tuzilishi va biologik faolligini aniqlash bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
Haplophyllum acutifolium o‘simligidan ajratib olingan pedisin va N-metil-2-fenilxinolin-4-on alkaloidlaridan VA-FA-F-6-010 raqamli “Tabiiy birikmalarda geteroatomlar: molekulalararo ta’sirlashuv, reseptorli tanib olish, farmakoforlar” mavzusidagi ilmiy loyihada foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining 2021 yil  16 fevraldagi 4/1255-469-son ma’lumotnomasi). Natijada moddalarning tuzilishi, tabiati, rentgen tuzilish tahlili yordamida olingan molekulalararo o‘zaro ta’sir va tahlil ma’lumotlaridan soha olimlarini foydalanishiga imkon yaratilgan;
N-Metil-2-fenilxinolin-4-on (1), pedisin (19) va 4-(3,4-dimetoksifeniletilamin)-7,8-dimetoksixinolin-2-onni (6) tuzilishini isbotlash uchun RTT amalga oshirilgan hamda natijalar Angliyadagi Xalqaro Kembridj ma’lumotlar bazasiga (The Cambridge Structural Database, https:/www.ccdc.cam.ac.uk/structures, CCDC: (1) 1983753, (19) 1983754, (6) 027005) kiritilgan. Natijada bazaga kiritilgan yangi ma’lumotlar xinolin hosila-larining fazoviy tuzilishlarini taqqoslab aniqlash imkoniyatini beradi; 
Haplophyllum acutifolium o‘simligidan ma’lum hamda yangi xinolin alkaloidlarni ajratib olish va ularni kimyoviy tuzilishini aniqlash bo‘yicha “Chemistry of Natural Compounds” nashrida 4 ta ilmiy maqolalar chop etilgan bo‘lib, mazkur ilmiy maqolalardan Rossiyaning Xanta-Mansk avtonom okrugi – Yugra Oliy ta’lim byudjet muassasasi Surgut Davlat Universiteti kimyo kafedrasi “Bioorganik kimyo” yo‘nalishi 04.06.01. Kimyo fani bo‘yicha aspirantlar uchun  dissertatsiyalarni tayyorlash, magistratura talabalarini o‘qitish, diplom va kurs ishlarini yozish uchun ma’lumotlardan foydalanilgan (Surgut davlat Universitetining 2021 yil 6 dekabrdagi № 03-01/246-son ma’lumotnomasi). Natijada “Bioorganik kimyo” yo‘nalishida magistrant talaba-larning dissertatsiya yozishlari uchun ma’lumotlar olishga imkon yaratilgan;  
dissertatsiya ishining tadqiqot ob’ekti bo‘lgan Haplophyllum acutifolium o‘simligidan ajratib olingan ekstrakt va individual moddalardan VA-FA-F-6-009 “Tabiiy birikmalar va ularning sintetik hosilalarining sitotoksik, antibakterial, zamburug‘larga qarshi va antioksidant faolligini o‘rganish” (2017-2020 yy.) mavzusidagi fundamental loyihani bajarishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining 2021 yil 29 oktyabrdagi 4/1255-2988-son ma’lumotnomasi). Natijada Haplophyllum acutifolium o‘simligi-dan ajratib olingan spirtli ekstrakt gramm-musbat bakteriya shtammlariga (Bacillus subtilis va Staphylococcus aureus) nisbatan qarshi faollik namoyon etishi aniqlangan va kelajakda tibbiyotda zaharliligi kam bo‘lgan dori vositalarini yaratish mumkinligi ko‘rsatib berilgan.