Каримов Абдурашид Мусахоновичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Ўзбекистон флорасидаги Scutellaria L. туркумига мансуб ўсимликларнинг флавоноидлари ва қутбсиз бирикмалари ҳамда улар асосида самарали дори воситаларини яратишнинг истиқболлари», 02.00.10 - Биоорганик кимё (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2020.3.DSc/K88.
Илмий маслаҳатчи: Ботиров Эркин Хожиакбарович, кимё фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўсимлик моддалари кимёси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўсимлик моддалари кимёси институти, DSc.02/30.01.2020.К/Т.104.01.
Расмий оппонентлар: Рахманбердиева Раъно Каримовна, кимё фанлари доктори; Нормахаматов Нодирали Сохобаталиевич, кимё фанлари доктори; Бобоев Бахром Нуриллаевич, кимё фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Биоорганик кимё институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистон ҳудудида ўсувчи Scutellaria L. туркумига мансуб 7 тур ўсимликларнинг флавоноидлари ва қутбсиз бирикмаларини ажратиб олиш кимёвий таркибини ва уларнинг тузилишини аниқлаш ҳамда улар асосида самарали дори воситалари яратиш мақсадида фармакологик фаолликларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
дунё флорасидаги Scutellaria туркуми вакилларининг флавоноидларининг ўрганилганлик даражаси ва хемотаксономик хилма-хиллиги тўғрисидаги маълумотлар таҳлил қилинган, 80 дан ортиқ Scutellaria турлардаги 420 га яқин флавоноидларнинг ўсимликларда тарқалиши, кимёвий тузилиши ва олиниш манбалари тизимлаштирилган, олинган натижалар асосида «Scutellaria L. туркуми ўсимликлари флавоноидлари» номли монографияси тайёрланиб чоп этилган;
Ўзбекистон флорасидаги Scutellaria туркумига мансуб ўсимликларининг флавоноидларини ўрганиш давомида 3 тур ўсимликларининг (S. adenostegia, S. comosa, S. intermedia) флавоноидлари, эфир мойлари ва экстрактлари таркиби солиштирилган, икки тур ўсимлик эфир мойларининг компонентлари  таркиби ҳамда битта ўсимлик турининг флавоноидлари биринчи маротаба тадқиқ қилинган; 
Scutellaria туркумига мансуб учта тур ўсимлик таркибини кимёвий таҳлил қилиш натижасида 35 та флавоноидлар индивидуал ҳолда, жумладан 14 та флавон, 4 та флаванон, 2 та флавонол ва 15 та флавон гликозидлари идентификация қилинган бўлиб, шулардан 2 таси янги бирикма ва 33 таси маълум бирикмалар эканлиги аниқланган;
кимёвий ўзгаришлар ва спектрал маълумотлар асосида янги бирикмалар - 5,7,2'-тригидроксифлавон 2'-O-β-D-глюкуронопиранозид, скутевулин-2'-O-β-D-глюкуронопиранозид ҳамда изоскутеллареин ва гиполаетинларнинг 7-О-β-D-глюкопиранозидлари ушбу туркум ўсимликларида биринчи маротаба аниқланган;
S. аdenostegia ва S. comosa ўсимликларидан табиатда кам учрайдиган 5,8-дигидроксифлавонларнинг ҳосилалари – норвогонин, изоскутеллареин ва гиполаетинларнинг гликозидлари ажратиб олинган ҳамда уларнинг яллиғланиш ва гипоксияга қарши хусусиятлари аниқланган;
рентген тузилиш таҳлили усулида вогонин ва 5-гидрокси-3,6,7,8-тетраметоксифлавон кристалларининг молекуляр ва фазовий тузилишлари аниқланган;
илк бор S. adenostegia ер устки қисми эфир мойи компонентлари таркиби ўрганилиб, 33 та учувчан бирикмалар идентификация қилинган;
илк бор S. сomosa ўсимлиги ер устки ва илдиз қисмининг эфир мойи, гексанли ва хлороформли экстрактлари таркиби тадқиқ қилиниб, мос равишда 34, 57 ва 20 та бирикмалар идентификация қилинган;
фармакологик тадқиқотлар натижаларига кўра, S.comosa ўсимлиги ер устки қисми флавоноидлари йиғиндиси адаптоген ва гипоксияга қарши, S. аdenostegia ўсимлиги ер устки қисми флавоноидлари йиғиндиси эса яллиғланишга, гипоксияга қарши ҳамда дофамин ажралишини кучайтирувчи таъсирларга эга эканлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Ўзбекистон флорасидаги Scutellaria туркумига мансуб ўсимликларнинг флавоноидлари ва қутбсиз бирикмаларини тадқиқ қилиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
«Адаптоген таъсирга эга бўлган дори воситани олиш усули» учун ЎзР ИМА дан ихтирога патент олинган (№ IAP 06277, 2020 й.). Натижада маҳаллий ўсимлик хом ашёсидан дори воситаси яратиш имкони пайдо бўлган;
Диссертант томонидан олинган натижалар 2016-2020 йй. давомида бажарилган №ТА-ФА-Ф7-008 рақамли фундаментал тадқиқотлар лойиҳасида қўлланилган ва ҳисоботларга киритилган (ЎзР ФА 22 ноябр 2021йилдаги №4/1255-3262 рақамли маълумотномаси), натижада гипоксияга қарши ва яллиғланишга қарши таъсирли моддалар аниқланган;
Scutellaria туркуми ўсимликларнинг флавоноидлари ва эфир мойларини тадқиқ қилиш бўйича олинган илмий натижалар юқори импакт факторга эга нуфузли хорижий илмий журналларда чоп этилган 50 дан ортиқ илмий мақолаларда ўрганилаётган бирикмаларни таҳлил қилиш ва хулосаларини солиштириб, керакли илмий маълумотларни олишда фойдаланилган [Front. Pharmacol., 2020, V.11. IF-4.65; J. Ethnopharmacol., 2021, V. 265, RG, IF-3.52; Pharm. Biol., 2018, V. 56 (1), RG, IF-2.49; RSC Advances, 2019, 9(44), RG, IF-2.57; Holzforschung, 2020, 74 (2), RG, IF-1.78; Arab. J. Chem., 2016, 9, S411, RG, IF-1.02; J. Immunoassay Immunochem., 2017, 38 (5), RG, IF- 0.91 ва ҳоказо). Диссертацияда келтирилган илмий натижалардан турли ўсимликлардан ажратиб олинган флавоноидларнинг тузилиши ва биологик ҳоссаларини исботлаш имконини берган;
ўрганилган ўсимлик турларидан олинган янги флавоноидларнинг кимёвий тузилиши, физик-кимёвий хоссалари «Natural Compounds: Flavonoids. Plant Sources, Structure and Properties» (Springer, 2013, с. 57,59) луғатига киритилган ва халқаро «Dictionary of Flavonoids» (Taylor&Francis Group CRC Press) маълумотлар базасига 442201-59-4, 866621-11-6, рақами остида киритилган бўлиб, докторант ва магистрантларга янги табиий бирикмаларнинг тузилиши ва физикавий хусусиятларини тавсифлашда улардан фойдаланиш имконини беради;
Scutellaria туркуми ўсимликларнинг флавоноидларини ўрганилганлик даражаси ва хемотоксономик хилма хиллиги ҳақидаги маълумотларнинг илмий-ўлчовларда таҳлили натижалари обзор мақолада (Russian Journal of Bioorganic Chemistry, 2017, V.43, №7, Рp. 691-711), шунингдек, «Scutellaria L. туркуми ўсимликларнинг флавоноидлари» монографиясида ҳам кенг ёритиб берилган (Тошкент: “Fan va texnologiya”, 2016, 180 б.). Мазкур монография ва чоп этилган мақолалар Россия соғлиқни сақлаш вазирлиги ФГБОУ ВО «Самара давлат медицина университети»нинг ботаника, фармакогнозия ва фитотерапия асослари кафедрасида ўқув жараёнлари ҳамда диплом ва курс ишларини тайёрлашда қўлланилиб келинмоқда (Самара давлат медицина университетининг 19 ноябр 2021 йилдаги № 1230/109-23-4721-сон маълумотномаси). Натижада аспирантлар ва магистрантларнинг диссертация ва битирув квалификацион ишларини тайёрлашда керакли илмий маълумот олиш имконини берган.