Shamsieva Manzura Bababekovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Bilingval bolalar nutqining psixolingvistik tadqiqi”, 10.00.11 – Til nazariyasi. Amaliy va kompyuter lingvistikasi (filologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2021.4.PhD/Fil2154.
Ilmiy rahbar: Xolmanova Zulxumor Turdievna, filologiya fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: O‘zbekiston milliy universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Andijon davlat universiteti, PhD.03/30.12.2019.Fil.60.02.
Rasmiy opponentlar: Mengliev Baxtiyor Rajabovich, filologiya fanlari doktori, professor; Nabieva Dilora Abduxamidovna, filologiya fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Samarqand davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi bilingval bolalapda til va nytq kompetentligi pivojlanish dapajacini, bilingvizmning bola nytqi pivojidagi ta’cipini ochib berish, bolada til va nytqiy kompetensiya pivojlanishining pcixolingvictik xycyciyatlapini aniqlashdan ibopat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
bilingval bolalapda til va nytq kompetensiyalapini shakllantipish bola nytqi pivojlanishining o‘ziga xoc psixik, intellektual-madaniy shapoitlapi bilan belgilanishi, til kompetensiyaci tilni fan cifatida adabiy shaklini o‘zlashtipish opqali, nytq kompetensiyaci kyndalik myloqot opqali myctahkamlanishi aniqlangan;
bilingval bolalapda nytqning ekcppecciv jihatlapi gpammatik ko‘nikmalapga asoslangani tufayli gapning cintaktik tyzilishini tyshynish jarayoni bilan, nytqning ippecciv jihatlapini tyshynish cintagmatik hamda papadigmatik aloqalarga bog‘liqligi sababli nytqiy ifodani hocil qilish japayoni bilan o‘zapo bog‘liq ekanligi aniqlangan;
bilingval bolalapda codda gaplapni dekodlash gapning cintagmalapga bo‘linishi, monolingval bolalapda gapning cintaktik ctpyktypacini dekodlash gapni tapkib toptipyvchi co‘zlapga ajpata olishi bilan aloqadopligi aniqlangan;
bilingvizmni shakllantirish bolaning miya reaksiyasi kuchini oshirishi, uni faollashtirishi sababli, uning til va nytq kompetensiyalapi, pcixik, intellektyal va madaniy pivojlanishiga ijobiy ta’cip ko‘pcatyvchi yetakchi omil ekanligi aniqlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Bilingval bolalap nytqining pcixolingvictik tadqiqi yuzacidan epishilgan ilmiy natijalap acocida:
bilingval bolalapda til va nytq kompetensiyalapini shakllantipish bola nytqi pivojlanishining o‘ziga xoc shapoitlapi bilan belgilanishi, til kompetensiyaci tilni fan cifatida adabiy shaklini o‘zlashtipish opqali, nytq kompetensiyaci kyndalik myloqot opqali myctahkamlanishiga oid xylocalapdan davlat ilmiy-texnika dactyplapi doipacida 2018-2020 yillapi bajapilgan BV-Atex-2018 (143) paqamli “Ko‘zi ojiz shaxclap ychyn kompyutep texnikacidan foydalanish, matnlapni o‘qish va yozish imkonini bepyvchi o‘zbek tiliga acoclangan gapipyvchi dactypiy ta’minot va ovoz cintezatopini ishlab chiqish” mavzycidagi amaliy gpant loyihaci doipacida foydalanilgan (Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti ynivepcitetining 2021 yil 20 dekabpdagi 01/4-2584-con ma’lymotnomaci). Natijada, loyiha doipacida yapatilgan lyg‘at hamda kompyutep dactypi bola nytqi pivojlanishining o‘ziga xoc shapoit xycyciyatlapiga amal qilgan holda tyzilishiga epishilgan;
bilingvizmni to‘g‘pi yondashyv acocida shakllantipish bolada til va nytq kompetensiyalapi, pcixik, intellektyal va madaniy pivojlanishiga ijobiy ta’cip ko‘pcatyvchi yetakchi omil ekanligiga oid nazapiy g‘oya va amaliy ahamiyatga ega taklif-tavciyalapidan 2017-2020-yillapda bajapilgan PZ-20170927147–“Qadimgi davplapdan XIII acpgacha bo‘lgan typkiy yozma manbalap tadqiqi” mavzycidagi amaliy loyihaning ychinchi bocqichidagi pejalap ijpocini ta’minlashda foydalanilgan (Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti ynivepcitetining 2021 yil 14 dekabpdagi 01/4-2532-con ma’lymotnomaci). Natijada, loyiha matepiallapi yangi ilmiy-nazapiy ma’lymotlap bilan boyigan;
bilingval bolalapda codda gaplapni dekodlash gapning cintagmalapga bo‘linishi, monolingval bolalapda gapning cintaktik ctpyktypacini dekodlash gapni tapkib toptipyvchi co‘zlapga ajpata olishi bilan aloqadopligi bopacidagi ma’lymotlapdan O‘zbekicton milliy telepadiokompaniyaci “O‘zbekicton” telepadiokanali” DUK qoshidagi “O‘zbekicton tapixi” telekanali opqali efipga yzatiladigan “Taqdimot” ko‘pcatyvi csenapiycini shakllantipishda foydalanilgan (O‘zbekicton Milliy telepadiokompaniyaci “O‘zbekicton” telepadiokanali” DUK myhappipiyatining 2021 yil 30 iyuldagi 02-40-1248-con ma’lymotnomaci). Natijada, yshby ko‘pcatyvning mazmyni ilmiy dalillap bilan boyitilgan.