Sayt test rejimida ishlamoqda

Каримов Рустам Абдурасуловичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Ўзбек-инглиз параллел корпусини тузишнинг лингвистик ва дастурий масалалари», 10.00.06 - Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2020.2.PhD/Fil587.
Илмий раҳбар: Менглиев Бахтиёр Ражабович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат университети. 
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Бухоро давлат университети, DSc.03/04.06.2021.Fil.72.03.
Расмий оппонентлар: Ахмедов Ойбек Сапорбаевич, филология фанлари доктори, профессор; Атабоев Нозимжон Бобожон ўғли, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD).
Етакчи ташкилот: Термиз давлат университети.    
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ўзбек-инглиз параллел корпусини яратишнинг назарий асосларини очиб бериш, унинг лингвистик базасини шакллантириш тамойилларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
параллел корпуслар функционалининг объективлиги ва адекват моҳиятини таъминлашда аслиятдан таржима тилига бевосита ўгирилган матнларни жанрларга мувофиқ танлаш стратегияси ва матн элементларини параллел теглашда таржима трансформациялари чегараларини белгилаш  устуворлик қилиши исботланган;
параллел корпуслар ва бошқа турдаги корпуслар матн танлаш, уни электрон шаклга киритиш, матнга метатавсиф бериш, қидирув тизими модулини яратиш, матнни корпусга юклаш, синтактик теглаш каби чизиқли жараёнда умумийлик, автоматик ишлов беришда корпус бирлиги сифатида аслият ва таржимадаги матннинг гап, сўз бирикмаси ва сўз даражасида разметкалаш жараёнида тафовут касб этиши далилланган;
параллел корпусларни тизимлаштиришда тил бирликлари шакл ва мазмун планлариаро таржима трансформациялари лисоний асимметрияни воқелантириши ва таржима жараёнида шакл трансформацияси ҳисобига мазмунни сақлаб қолиш тенденциясининг етакчилиги асосланган;
ўзбек-инглиз параллел корпусини яратишда экстралингвистик сатҳ сифатида намоён бўладиган маданий кодланган тил бирликлари –  реалияларнинг таржимасини таъминлашда транслитерация усулининг самарали эканлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек-инглиз параллел корпусини яратишнинг назарий асосларини ёритиш, унинг лингвистик базасини шакллантириш тамойилларини аниқлаш асосида: 
ўзбек-инглиз параллел корпуси учун ўзбек тилидаги матнларни танлаш принциплари, инглиз тилидаги матнларни танлаш афзалликлари, ўзбек-инглиз параллел корпуси матнларини лингвистик ва экстралингвистик теглаш принциплари билан боғлиқ натижалардан I-OT-2019-42 «Ўзбек ва инглиз тилларининг электрон (инсон қиёфаси, феъл-атвори, табиат ва миллий тимсоллар тасвири) поэтик луғатини яратиш» мавзусидаги инновацион лойиҳада фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 20 ноябрдаги 89-03-4852-сон маълумотномаси). Натижада ўзбек ва инглиз тилларида инсон қиёфаси, феъл-атвори, табиат ва миллий тимсоллар тасвирини билдирувчи сўзларнинг контекстдаги маъносини автоматик аниқлашга эришилган;
ўзбек-инглиз параллел корпуси лингвистик базасини шакллантириш ҳамда дастурлаш учун лингвистик таъминот тайёрлаш билан боғлиқ хулосалардан Истанбул университети таълим жараёнида “Тилшунослик”, “Компьютер тилшунослиги”, “Корпус тилшунослиги” ҳамда “Лингвистик типология” фанларини дастурлаш учун лингвистик таъминот тайёрлашда фойдаланилган (Истамбул университетининг 2020 йил 20 майдаги маълумотномаси). Натижада ўзбек ва инглиз параллел корпус дастурлаш программаларини яратишдаги хусусиятларнинг умумий таҳлили, жаҳонга машҳур мутахассисларнинг бу борадаги мулоҳаза ва хулосалари изоҳи талабаларнинг ўзбек ва инглиз параллел корпус ҳақидаги назарий тушунчаларини бойитишга хизмат қилган;
ўзбек-инглиз параллел корпусининг лингвистик ва таржима соҳасидаги афзалликлари, ўзбек-инглиз параллел корпусига материал танлаш тамойилларига доир хулосалардан Лал Бахадур Шастри номидаги ҳинд маданият марказида «Ўзбек ва инглиз тили параллел корпуси лингвистик базасини шакллантириш ҳамда дастурлаш учун лингвистик таъминот муаммолари» мавзуида қилинган маърузада фойдаланилган (Лал Бахадур Шастри номидаги ҳинд маданият марказининг 2020 йил 18 сентябрдаги маълумотномаси). Натижада марказ мутахассисларининг ўзбек ва инглиз тили параллел корпуси лингвистик базасини шакллантириш ҳамда дастурлаш учун лингвистик таъминот ҳақидаги билимлар базасини янада кенгайтиришга асос бўлиб хизмат қилган;
ўзбек-инглиз параллел корпусининг умумий хусусиятлари, бошқа корпуслардан фарқли томонлари хорижий тилда берилишидаги факторларга доир хулосалардан Бухоро вилоят телерадиокомпаниясининг “Ассалом, Бухоро”, “Everyday English”, “Илм дунёси” туркум кўрсатувлари сценарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Бухоро вилоят телерадиокомпаниясининг 2020 йил 18 августдаги 1/198-сон маълумотномаси). Натижада ўзбек-инглиз параллел корпусининг ўзбек тилидаги матнларни тузишда кенг қўлланилиши, унинг интеграциялашув жараёни таҳлил қилинганлиги кўрсатув мухлисларининг миллий тилга бўлган ҳурмати ва чет тилини ўрганишга бўлган қизиқиши ошишига сабаб бўлган.

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish