Нурматова Мохира Мадумаровнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертация ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Полигалактурон кислотасининг d-металлар ионлари билан полимерметалл-комплексларининг синтези, тузилиши ва хоссалари», 02.00.06 – Юқори молекуляр бирикмалар (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2021.2.PhD/K393.
Илмий раҳбар: Рашидова Сайёра Шарафовна, кимё фанлари доктори, профессор, академик.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Полимерлар кимёси ва физикаси институти, DSc.02/30.12.2019.K/FM/T.36.01.
Расмий оппонентлар: Кудышкин Валентин Олегович, кимё фанлари доктори, профессор; Қодирхонов Муродхон Рашидхонович, кимё фанлари номзоди.
Етакчи ташкилот: Ўсимлик моддалар кимёси институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: маҳаллий “Ф-2 Юбилейний” лимон навидан полигалактурон кислотасини ажратиб олиш ва унинг асосида d-метал ионлари билан сувда эрувчан полимер-металл комплексларини синтез қилиш, уларнинг тузилиши, хоссалари ва биологик фаоллигини ўрганишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор “Ф-2 Юбилейний” навли лимон пектинидан полигалактурон кислотаси олинган ва уни синтез қилиш учун мақбул шарт-шароитлар аниқланган, d-метал ионларини боғловчи марказлар бўлган карбоксил гуруҳларнинг миқдорий таркиби аниқланган;
полигалактурон кислотанинг комплекс ҳосил қилиш қобилиятининг муҳитнинг рН га боғлиқлиги аниқланган. Ишқорий муҳитда кислотали муҳитга нисбатан комплекс ҳосил қилиш қобилияти максимал бўлиши кўрсатиб ўтилган;
d-металл ионлари билан ПГК комплексларининг ҳосил бўлиши ҳалқаларнинг фазовий конфигурацияси ва гликозид боғларини ўзгартирмаслиги, комплекс ҳосил бўлиш, биринчи навбатда, экзоциклик C6-карбоксил гуруҳига таъсир қилиши аниқланган;
мис ва кобалт ионларининг ПГК нинг суюлтирилган эритмалари билан ўзаро таъсирида энг яхши комплекс ҳосил қилиш содир бўлиши аниқланган. Металл ионларининг ПГК билан комплекс ҳосил бўлиш реакцияларида фаоллиги қуйидаги қатор сифатида кўрсатиб ўтилган: Сu2+ > Co2+ > Zn2+;
илк бор ПГК: Cо2+ полимер-металл комплексларининг ғўза чигитларининг униб чиқиш динамикасига таъсири ўрганилган, бу эса уни қишлоқ хўжалигида қўллаш мумкин деган хулосага келиш имконини бериши кўрсатилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: 
Полигалактурон кислотасини ҳосил қилиш, металл ионлари билан олинган полимерметалл комплексларнинг тузилиши ва хусусиятларини ўрганиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
полигалактурон кислотасининг металл ионлари билан полимер-металл комплексларини синтез қилиш усули, шунингдек олинган намуналар Ф-7-19 “Маҳаллий хомашё манбаларида полисахарид поликомплексларининг молекуляр-масса ва конформацион характеристикалари ҳамда уларнинг таркиби, тузилиши ва хоссаларига таъсири”фундаментал лойиҳаси доирасида полисахаридларнинг полимер-металл комплексларини синтез қилиш ва хусусиятларини ўрганишда қўлланилган.(Наманган давлат университетининг 2021-йил 3-ноябрдаги 554-04-сонли маълумотномаси);
синтез қилиб олинган Cо+ПГК комплекслари Риштон пахта тозалаш заводида C-6524 навли Р-2 авлодининг ғўза уруғларини қобиқлашда қўлланилган (“Уруғчиликни ривожлантириш маркази” Фарғона вилояти бошқармасининг 2021 йил 5 ноябрдаги Т-9 / 23-910-сонли маълумотномаси). Ҳар қандай об-ҳаво шароитида қобиқланган уруғларнинг униб чиқиши юқори (97-98%), намликка чидамли, қобиқлаш илдиз қуртлари ва ҳашаротлар томонидан зарарланишнинг олдини олади. Натижада пахта ҳосилдорлиги 30,2 ц/га, рентабеллик 26-28 фоизга ошди;
маҳаллий ўсимлик хомашёдан олинган пектин полисахаридларининг боғловчи хоссалари ва биологик фаоллигини ўрганиш бўйича олинган натижалар Фарғона давлат университети кимё кафедраси “Nutritious food” ёшлар жамоаси томонидан Ўзбекистон Савдо-саноат палатаси ва БМТ Тараққиёт дастурининг “Ўзбекистон бизнес форуми (III босқич)” қўшма лойиҳаси томонидан Фан ва технологиялар агентлиги ва «Sasol» компанияси билан ҳамкорликда амалга оширилган ёшлар стартап қўллаб-қувватлаш дастури доирасида қўлланилган (сертификат 2017-йил) бўлиб, полигалактурон кислотанинг полимер-металл комплекслари синтези ва уларнинг ҳоссаларини тадқиқ қилиш имконини берган.