Қаландарова Дилафрўз Абдужамиловнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
“Карл Райхл – ўзбек фольклорининг таржимони ва тадқиқотчиси”, 10.00.08 – Фольклоршунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.4.PhD/Fil2034.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети
Илмий раҳбар: Эшонқулов Жоппор Солиевич, филология фанлари доктори, профессор
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: ЎзР ФА Ўзбек тили, адабиёт ва фольклори институти, Dsc.02/30.12.2019.Fil.46.02.
Расмий оппонентлар: Баҳадирова Саригул, филология фанлари доктори, профессор; Селами Фидокор, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.
Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади германиялик олим Карл Райхлнинг таржималари ва тадқиқотлари мисолида ўзбек фольклорининг дунё фольклорида тутган ўрнини далиллаш ҳамда қиёсий фольклоршуносликда олим назарий хулосаларининг аҳамиятини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
Карл Райхл тадқиқотлари ўзбек фольклори материаллари ҳамда жаҳон фольклоршунослигида эпик матн тадқиқи, вариант ва версияларни қиёслаш, фольклор ва ёзма адабиёт муносабатлари юзасидан муҳим назарий хулосалар бериши, бадиий матн тадқиқи бевосита жонли ижро билан чамбарчас боғлиқлиги далилланган;
Карл Райхлнинг ўзбек фольклори бўйича амалга оширган таржима ва тадқиқотлари жаҳон фольклоршунослигида ўзбек халқ оғзаки бадиий ижоди намуналарининг туркий халқлар эпик анъаналари билан генетик алоқадорлигини асослашда муҳим аҳамият касб этиши исботланган;
умумтуркий фольклор ҳодисалари, хусусан, эртак ва достонлар поэтикасидаги ўзаро муштаракликлар, эпик матндаги сюжет ва структура орасидаги яқинлик каби умумий ҳамда бадиий тасвир воситалари, мотив ва образлар талқини, эпик ижродаги ўзига хос хусусиятлар адабий алоқа, оғзаки ижод ва ёзма адабиёт муносабати масалалари Карл Райхлнинг ўзбек фольклори бўйича немис, инглиз тилларида амалга оширган бадиий таржималари мисолида асосланган;
Карл Райхл мақола ва тадқиқотлари, бадиий таржималари мисолида ўзбек ва бошқа туркий халқлар эртак ҳамда достонларидаги анъанавий муқаддима, воқеалар ривожи, хотима, поэтик структурадаги ўзаро ўхшаш ҳамда эпик асарлардаги шеърий тизим, мотив, образлар талқини ва бадиий тасвир воситаларидаги фарқли жиҳатлар, достон ижрочиларининг анъанавий эпик формулаларга қатъий амал қилганлиги далилланган;
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек фольклорининг жаҳонга тарғиботчиси сифатида танилган Карл Райхл таржима ва тадқиқотлари юзасидан олинган илмий натижалар асосида:
Карл Райхл ўзбек ва қорақалпоқ фольклорининг немис ва инглиз тилларига моҳир таржимон эканлигига доир илмий-назарий натижаларидан ЎзР Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий тадқиқот институтида бажарилган ФА-Ф-1-005 “Қорақалпоқ фольклоршунослиги ва адабиётшунослик тарихини тадқиқ этиш” (2017–2020) фундаментал тадқиқот лойиҳасини бажаришда фойдаланилган (ЎзР ФА Қорақалпоғистон бўлимининг 2021 йил 27 октябрдаги 17.01/261-сон маълумотномаси). Натижада ўзбек ва қорақалпоқ халқ оғзаки ижоди намуналарини немис ва инглиз тилларига таржима қилган моҳир таржимон Карл Райхлнинг мазкур халқлар фольклорига оид таржималарни амалга оширишда ўзига хос усулга эга олим эканлиги, унинг эпик матнни тадқиқ этишдаги фольклоризмлар масалалари, бахшилар бадиҳагўйлиги ва поэтик маҳоратини ўрганишга доир илмий кузатишлари билан бойитилган;
мустақиллик даврида ўзбек фольклорини қиёсий аспектда таҳлил этиш ва ўзбек фольклорининг хорижда ўрганилиш тарихи, бу жараёнда германиялик таржимон ва фольклоршуносларнинг ўрни каби масалаларни атрофлича тадқиқ этиш, ўзбек бахшичилик санъати, эпик матн ва бадиҳагўйликни тадқиқ этишга доир илмий кузатишларидан ЎзР Фанлар академияси Ўзбек тили, адабиёти ва фольклори институтида бажарилган OT-A1-47 “Фольклоршунослик атамалари луғати” (2017–2018) амалий лойиҳасини амалга оширишда фойдаланилган (Фанлар академиясининг (2021 йил 16 ноябрдаги 3/1255-3177-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳа ўзбек фольклорининг хорижда ўрганилиши, фольклорни тадқиқ этиш методлари, фольклоршуносликнинг назарий масалалари, қиёсий фольклоршунослик масалаларини ёритишга хизмат қиладиган манбалар билан тўлдирилган;
ўзбек достонларининг хорижда қиёсий ўрганиш масалаларини кенг омма орасида тарғиб қилишда тадқиқотнинг илмий-назарий хулосаларидан Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканали ДМ “Маданий-маърифий ва бадиий эшиттиришлар” муҳарририяти томонидан эшиттиришлар сценарийсини тайёрлашда (2020–2021 йиллар) фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпаниясининг 2021 йил 13 сентябрдаги 04-25-1480-сон маълумотномаси). Натижада Карл Райхлнинг таржима ва тадқиқотлари асосида ўзбек фольклорининг жанрий таркиби, сюжет, мотив ва образлар структурасида ўзига хос миллий белгилар мавжудлиги, умумжаҳон цивилизациясида ўзбек халқ маънавий сарчашмаларининг алоҳида ўрни бор эканлигини кенг тарғиб қилишга эришилган.