Рахманова Азизахон Абдугафуровнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбек тили миллий корпусини яратишда компьютер усуллари”,  10.00.11 – Тил назарияси. Амалий ва компьютер лингвистикаси (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2019.2.PhD/Fi1926.    
Илмий раҳбар: Абдурахманова Муқаддас Турсуналиевна, филология фанлари номзоди, доцент. 
Диссертация бажарилган муассаса номи: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон давлат университети, PhD.03/30.12.2019.Fil.60.02.
Расмий оппонентлар: Раупова Лайло Раҳимовна, филология фанлари доктори, профессор; Холиёров Ўрол Менглиевич,  филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD).
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети. 
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқот  мақсади миллий корпусларнинг лингвистик тадқиқот манбаси сифатидаги аҳамиятини очиб бериш, ўзбек тили миллий корпусини яратишнинг технологик тамойилларини белгилаш, компьютер усулларини тизимлаштириш, матнни разметкалаш, графематик анализ ва миллий разметка тэгларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўзбек тили миллий корпусини тузишда фойдаланиладиган, ўзбек тилидаги киритилган матнни бўлакларга бўлиш, абзац, суперсинтактик бутунликлар талабига амал қилган ҳолда қисмларга ажратиш, матн мазмунини акс эттирувчи сарлавҳа қўйиш, матн бўлмаган элементларни олиб ташлаш, инициал билан ёзилган ўринларни ва чет сўзларни қайта кўриб чиқувчи графематик анализ усуллари ишлаб чиқилган; 
автоматик таржима имкониятларини кенгайтириш учун хизмат қиладиган табиий тилни қайта ишлаш, лингвистик разметкалашнинг токенизация, лемматизация, стемминг, парсинг каби автоматик таҳрирлашнинг назарий-технологик асослари очиб берилган; 
тезаурусларда лексеманинг антоними, пароними, омоними ёки контекстуал маъноларини фарқлаш учун зарур бўлган коллокаций моделлари ишлаб чиқилган; 
автоматик таҳрир ва таржима дастурлари учун омонимларни фарқлашнинг ўзбек тили агглютинатив типологик ва туркий тилларга хос генеологик хусусиятларига асосланган ҳамда дастурда омонимлар автоматик тарзда фарқланадиган миллий тэглар тизими яратилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек тили миллий корпусини яратиш технологияси, усуллари ва матн разметкаларини ишлаб чиқиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
ўзбек тили миллий корпусини яратиш имконини берувчи матнларни саралаш ва қайта ишлаш, конвертлаш, графематик анализ усулларига доир хулосалардан 2017–2020 йилларда бажарилган “Development of the interdisciplinary master program on Computational Linguistics at Central Asian Universities” номли ERASMUS CLASS лойиҳасида кенг фойдаланилган, жумладан, лойиҳа доирасида бажарилган силлабусларни тузишда, дарслик ёзишда диссертацияда тадқиқот предмети сифатида белгиланган морфемаларнинг кетма-кетлиги ҳамда тадқиқот натижасида корпус лингвистикасига доир тадқиқотлар кўламини кенгайтириш, семантик, синтактик разметкалар асосидаги кенг маълумотлар базасини шакллантириш, компьютер усулларини ишлаб чиқишда, разметкалашда миллий тилнинг типологик ва генеологик хусусиятларига оид илмий хулосаларидан  мазкур лойиҳанинг материалларини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Erasmus + National Erasmus+Office-Uzbekistan ташкилотининг маълумотномаси). Натижада миллий корпусларни шакллантиришнинг компьютер усулларини тизимлаштиришга эришилган;
жаҳон тилшунослигида миллий тилнинг мавқеини ошириш, ижтимоий функцияларини кенгайтириш, корпус яратишнинг компьютер усуллари, математик моделларини белгилаш, компьютер луғатлари, миллий корпус, муаллиф корпусларининг маълумотлар базаси сифатидаги аҳамиятини ёритиш борасидаги илмий-амалий таклиф ва тавсиялардан Республика Маънавият ва маърифат марказининг 2020–2021 йилларда ўтказилган тарғибот фаолияти, марказнинг 2017–2020 йилларда амалга оширилган “Шарқ ренессанси даври алломалари ва мутафаккирлари асарларининг илмий-фалсафий ва бадиий-лингвистик тадқиқи” амалий тадқиқотлар давлат гранти лойиҳасида, шунингдек, Республика Маънавият ва маърифат маркази мажлисининг 2021 йил январдаги Ўзбекистон Республикасида 2021 йилда маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини ошириш ва соҳани ривожлантиришни янги босқичга кутаришга доир қўшимча чора-тадбирлар дастурининг VI йўналишига оид “Халқимизнинг тарихий мероси, урф-одатлари ва миллий тарбия анъаналарини асраб-авайлаш, кенг аҳоли қатламлари, айниқса, ёшларимиз ўртасида динлараро бағрикенглик, миллатлараро тотувлик ва ўзаро меҳр-оқибат муҳитини мустаҳкамлаш” 50-банди “Ёшларни миллий ва умуминсоний қадриятларга ҳурмат руҳида тарбиялашда “Алпомиш”, “Гўрўғли”, “Рустамхон” каби халқ оғзаки ижоди намуналари кенг истифода этган ҳолда “Миллий қадриятлар” фестивалини ўтказиш” каби мавзулардаги мақсадли ва манзилли тарғибот тадбирларини ташкил этишда фойдаланилган (Республика маънавият ва маърифат кенгаши Республика маънавият ва маърифат марказининг 2021 йил 11 октябрдаги  02/08/1261-сон  маълумотномаси). Натижада маънавий-маърифий ишлар самарадорлигини оширишга қаратилган маълумотлар базаси шакллантирилган;
ўзбек тили миллий корпусини яратиш, унинг давлат тили сифатидаги нуфузи ва мавқеини оширишга доир илмий-назарий хулосалардан “Ўзбекистон тарихи” телеканалининг “Мавзу” ва “Тақдимот” кўрсатувлари сценарийларини ёзишда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканали” ДУКнинг 2021 йил 19 апрелдаги 02-13-598-сон маълумотномаси). Натижада компьютер лингвистикаси имкониятлари, корпусларнинг амалий аҳамияти ҳақидаги назарий билимлар доираси кенгайтирилган.