Sayt test rejimida ishlamoqda

Рахимов Хамдам Юлдашевичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ион-атом тўқнашувларидаги электрон жараёнлар ва уларнинг углерод наноструктуралари физикасида қўлланилиши», 01.04.04 – Физик электроника (физика-математика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.2DSc/FM172
Илмий маслаҳатчи: Матвеев Виктор Иванович, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Ион-плазма ва лазер технологиялари институти. 
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: ЎзР ФА Ион-плазма ва лазер технологиялари институти, DSс.02/30.12.2019.FМ.65.01 
Расмий оппонентлар: Оксенгендлер Борис Леонидович, физика-математика фанлари доктори, профессор; Умирзаков Болтахўжа Ерматович, физика-математика фанлари доктори, профессор; Умаров Фарид Фахриевич, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Фарғона политехника институти
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади нопертурбатив ёндашувлар доирасида атомли тизимлар ва юқори энергияли фотонлар билан тўқнашган таркибий ионларнинг электронларини сидириш жараёнида ноэластик электрон ўтишларни ўрганиш, шунингдек кучли электромагнит майдонлар билан ўзаро таъсири натижасида кўп сатҳли атомларда электрон ўтишларни ўрганиш, хамда углерод наноструктураларида (фуллерен, нанонай, ва графен) электрон сочилиши ёки транспори масаласини ўрганишга бағишланган.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
тезкор юқори зарядли ионларнинг атомли тизимлар билан тўқнашувида сидириш жараёни тизимли ўрганилган, ионларнинг молекуляр нишонлар билан тўқнашувида электрон йўқотишларни ўрганиш имконини берувчи нопертурбатив усул ишлаб чиқилган;
молекуляр нишонларда тезкор юқори зарядли ионларни сидириш бўйича илк тадқиқотлар ўтказилди. Ион-снаряднинг электрон йўқотиши кесим юзаси ва унинг абсолют қийматлари, молекула ўқининг ион ҳаракати йўналишига нисбатан жойлашишига қараб 50%-100% гача ўзгариши аниқланган;
илк бор тўқнашувлар карралиги ва молекуланинг ўқи жойлашуви холатини ион-снаряднинг сидириш жараёнидаги роли аниқланган. Тўқнашувлар карралигининг таъсири, нишон ўқининг ион тезлиги йўналишига параллел ёки перпендикуляр бўлишига қараб ионни сидириш кесим юзаси орасида сезиларли фарқга олиб келиши, молекула ўқини тасодифий йўналтирилганда эса, аҳамиятсиз эканлиги аниқланган; 
илк бор атом ёки таркибли ионларни юқори энергияли фотонлар ёрдамида сидиришда ва бир вақтда электрон-позитрон жуфтини пайдо бўлиши жараёни кесими юзаси аниқланган. Ушбу жараённинг кесим юзаси асимптотик қиймати тушувчи фотон энергиясига боғлиқ бўлмаслиги аниқланган;
илк бор релятивистик фотоэлектронларга мос келадиган марказий майдонда s ҳолат учун релятивистик фотоэффект кесими аниқланган. Хамда, тўлқин тенгламасини ечмасдан фотоионизация кесим юзасининг энергияга боғлиқлиги аниқланган;
илк бор ташқи монохроматик майдон ёрдамида атомларнинг квант сатҳларида жойлашишини назорат қилиш усули таклиф қилинган;
илк бор юқори энергияли фотонлар ёрдамида носферик (эллипсоид) фуллерен молекуласини фотоионизацияси дифференциал кесими ифодаси аниқланган;
тез юқори зарядли ионларнинг углерод нанонайи билан тўқнашганда энергия йўқотишининг тўқнашув карралиги боғлиқлиги аниқланган;
илк бор, графенда Клейн туннели жараёнига содир бўлишига қарамасдан, графендаги потенциал устунчаларни мавжудлиги электронни тўсиқдан ўтиши эҳтимоллигини сезиларли даражада камайиши, айниқса сочувчи тўсиқларнинг юқори концентрацияси ва устунчаларни юқори қийматларида юз бериши аниқланган; 
илк бор, графенни букиш натижасида юзага келадиган псевдомагнит майдонда электронни тебрама ҳаракати (zitterbewegung) аниқланган;
илк бор, доимий ташқи майдон ёки азот атомларини киритиш натижасида графенда вужудга келган нуқсонли соҳадан электронни ўтиш давомийлиги нуқсонлар ҳисобига ортиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларини жорий қилиниши. Тезкор юқори зарядли ионларни молекуляр нишондан иборат тизимлар билан тўқнашиши натижасида ноэластик электрон жараёнлар ёки ташқи майдон таъсири остида электрон ўтишлари бўйича олинган илмий натижалар Web of Science илмий маълумотлар базасига кирувчи юқори импакт факторли (ИФ)ли журналларда чоп этилган 190 илмий ишларнинг тажриба ва ҳисоблаш натижаларини шарҳлаш ёки тавсифлаш, шунингдек таҳлилий ишларда иқтибос келтириш орқали жорий қилинган, жумладан:
атомларда ташқи майдон таъсирида электрон ўтишлар эҳтимоллиги учун олинган назарий натижаларнинг аналитик ифодалари қуйидагиларда хорижий журналларда (J. Phys. A 2005; 38:8589, IF=2,110, J. Phys. B 2004; 37:4259, 2008;41: 235503, IF=2,125, Phys. Rev. A 2004; 69:023405, 2004; 69: 043406, IF=2.777, Phys. Rev. B 2007; 75:195310, IF=3,575, ва бошқалар) ташқи майдонда жойлашган атом сатҳларидаги электронни топилиши эҳтимоллигини ташқи майдон частотасини ёрдамида манипуляция қилишда фойдаланилди. Илмий натижалардан фойдаланиш электронлар популяциясини назоратини яхшилашга имкон берган;
эгилган графенда тўлқин уюми вақтга боғлиқ эволюциясига доир олинган назарий натижалар қуйидаги хорижий журналларда (Phys. Rev. Lett. 2016; 117: 276801, IF=8,385, Phys. Rev. B 2012, 85: 155415, IF=3,575, New J. Phys. 2011; 13: 083029, IF=3,539, ва бошқалар) тўлқин уюми ҳаракатигага магнит майдон таъсирини ўрганишда фойдаланилди. Илмий натижалардан фойдаланиш тўлқин уюмини тўсиқдан ўтиш эҳтимоллигини, майдон кучланганлигининг турли қийматларида ҳисоблаш имконини берган;
турли хил тўсиқлар мавжуд бўлган графенда электрон транспортига оид олинган назарий натижалар қуйидаги хорижий журналларда (Phys. Rev. A 2017, 95: 042102, IF=2.777, Phys. Rev. B 2015, 91: 045420, IF=3,575, J. App. Phys. 2013, 114: 084314, IF=2,546, ва бошқалар) электронни тўсиқдан ўтиш коэффициентларини ҳисоблашда фойдаланилди. Илмий натижалардан фойдаланиш ўтиш эҳтимоллигини, турли тўсиқлар орқали ўтиш коэффициентларини ҳисоблашда ҳисоб-китоблар самарадорлигини ошириш имконини берди.

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish