Сапаева Дилфуза Нарбаевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Инглиз ва ўзбек тилларида тиббиёт терминологиясининг таркибий-семантик хусусиятлари (дерматовенерологияга оид лексикалар мисолида)», 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.4.PhD/Fil.1462.
Илмий раҳбар: Садуллаева Нилуфар Азимовна, филология фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Урганч давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон миллий университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.01.10.
Расмий оппонентлар: Маматов Абди Эшонқулович, филология фанлари доктори, профессор; Аҳмедов Ойбек Сапорбоевич, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади инглиз ва ўзбек тилларида дерматовенерологияга оид терминларнинг таркибий, лексик-семантик хусусиятларининг ўхшаш ва фарқли жиҳатларини чоғиштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
тиббиёт терминологияси жаҳон ва ўзбек тилшунослигида юзага келиши, маданий-тарихий тараққиёт босқичлари аниқланиб, чоғиштирилаётган тиллар тизимида тиббиёт терминологиясининг ички ва ташқи омиллар ҳисобига бойиш йўллари исботланган ҳамда ўзлашма қатламнинг миқдорий кўрсаткичлари далилланган;
дерматовенерологик терминологияда қисқартмаларнинг клиппинг (clippings), блендинг (blending), эллипсис (ellipsis), қисман қисқартмалар (semi-acronyms), бош ҳарфлардан тузилган қисқартмалар, миқдор ва аниқловчи кўрсаткичли қисқартмалар усулларида ясалиши далилланган;
дерматовенерологияга оид терминларни тери морфологияси (анатомияси, гистологияси, ва физиологияси), касаллик номлари, даволовчи асбоб ускуналар ва синамалар, дори-дармон номлари ҳамда клиник белгилар, симптом, синдромларни атовчи терминлар каби лексик-семантик терминларнинг туб, ясама, қўшма ва бирикма терминлар тарзида ифодаланиши асосланган;
инглиз ва ўзбек тилларида дерматовенерология соҳасига оид терминларда бир, икки, уч, тўрт, беш компонентли синонимлар, туб ва ясама антонимлар, соҳалараро омонимлар, шахс ва жой номларига асосланган эпонимларнинг тиллараро ўхшаш ва фарқли жиҳатлари аниқланиб, метафорик кўчишнинг моделлари ва метонимия мавжудлиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Инглиз ва ўзбек тилларида тиббиёт терминларининг шаклланиш, ривожланиш, таркибий ва семантик хусусиятларини очиб бериш бўйича олинган илмий натижалар ва амалий таклифлар асосида:
тилшуносликда дерматовенерология соҳасига оид терминларнинг этимологик хусусиятларини аниқлаш орқали, ушбу соҳа терминларининг тил тизимидаги ўрни борасидаги илмий хулосалардан инглиз ва ўзбек тилида «Дерматовенерологик терминларнинг инглизча-ўзбекча изоҳли луғати» ни яратишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2021 йил 6 сентябрдаги 04/15-06-09-01-сон маълумотномаси). Натижада соҳа терминларининг тизимлаштирилиши, лексикографик изоҳларини такомили, чоғиштирилаётган тилларда ўзлашма ва байналминал терминларнинг барқарорлашув механизмлари таъминланган.
инглиз ва ўзбек тилларидаги дерматовенерология терминларининг таркибий тузилиши ҳамда улардаги суффикс ва префикслар юқори, ўрта, паст маҳсулдор қўшимчалар гуруҳларига ажратилиши, дерматовенерологик терминологияда қисқартмаларнинг клиппинг (clippings), блендинг (blending), эллипсис (ellipsis), қисман қисқартмалар (semi-acronyms), бош ҳарфлардан тузилган қисқартмалар, миқдор ва аниқловчи кўрсаткичли қисқартмалар усулларида ясалишига доир илмий хулосалардан Урганч Давлат Университетининг Erasmus+дастурининг 585845-EPP-1-2017-1-ES-EPPKA2-CBHT-JP «Development of the interdisciplinary master program on Computational Linguistics at Central Asian Universities: CLASS» грант лойиҳасида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2021 йил 6 сентябрдаги 04/15-06-09-01-сон маълумотномаси). Натижада, лойиҳа доирасида профессор-ўқитувчилар учун яратилган ва тадбиқ қилинган «Қардош халқлар учун ҳамкорлик дастурлар» курси яратилган.
дерматовенерологияга оид терминларни тери морфологияси (анатомияси, гистологияси, ва физиологияси), касаллик номлари, даволовчи асбоб ускуналар ва синамалар, дори-дармон номлариҳамда клиник белгилар, симптом, синдромларни атовчи терминлар каби лексик-семантик гуруҳларга ажратиш орқали терминларнинг туб, ясама, қўшма ва бирикма терминлар тарзида ифодаланишига доир илмий хулосалардан Республика ихтисослаштирилган дерматология, венерология ва косметология илмий-амалий тиббиёт маркази амалий фаолиятида фойдаланилган (Республика ихтисослаштирилган дерматология, венерология ва косметология илмий-амалий тиббиёт марказининг 2021 йил 10 августдаги 01091584-сон маълумотномаси). Натижада тери-таносил касалликлари соҳаси терминшунослик тизимини янада такомиллаштиришга ва хорижий ҳамкор ташкилотлар билан турли расмий ҳужжатларни ишлаб чиқишда юзага келадиган муаммоларни бартараф этиш учун хизмат қилган.
чоғиштирилаётган тилларда дерматовенерология терминологиясида синонимия, антонимия, омонимия, эпонимия ҳодисалари аниқланган ҳамда, метафорик кўчишнинг моделлари ва метонимия мавжудлигига доир илмий хулосалардан Ўзбекистон миллий телерадиокомпаниясининг «Ўзбекистон», «Оилавий» телеканаллари орқали эфирга узатилган «Ойдин ҳаёт Live», «Online консультация» кўрсатувлари саҳифаларида фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 2021 йил 13 августдаги 01-35-1351-сон маълумотномаси). Натижада инглиз ва ўзбек тилларидаги дерматовенерология соҳасига оид терминларнинг таркибий-семантик хусусиятлари, синонимик қаторда қўлланилиши, ушбу соҳа терминологиясида эпонимларнинг ишлатилиши ва албатта нутқ маданиятида қўлланилиши билан бойитилган.