Джураева Санабар Нурматовнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): Ўзбекистоннинг жанубий ҳудудидаги зиёратгоҳлар тарихи ва уларнинг маҳаллий аҳоли ҳаётида тутган ўрни”, 07.00.01 – Ўзбекистон тарихи (тарих фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2019.2.DSc/Tar129.
Илмий раҳбар: Юнусова Хуршида Эркиновна, тарих фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон миллий университети, DSc.03/30.12.2019.Tar.01.04.
Расмий оппонентлар: Атаходжаев Азимхўжа Музаффарович, тарих фанлари доктори; Исмоилова Жаннат Хамидовна, тарих фанлари доктори, профессор; Шайдуллаев Шапулат Базарович, тарих фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот маркази
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Қашқадарё ва Сурхондарё воҳасидаги муқаддас зиёратгоҳларнинг шаклланиши ва ривожланиши тарихини ўрганиш ҳамда уларнинг аҳоли маънавий ҳаётида тутган ўрнини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Қашқадарё вилоятида алломалар, саҳобалар, саййидлар ва маҳаллий уламоларнинг мавжуд 67 та зиёратгоҳларидан тасаввуф таълимоти вакиллари (8 та), ислом оламида фан ва хадисшунослик илми ривожига ҳисса қўшган шахслар (3 та), авлиё, пир даражасидаги шахслар (5 та), хўжа, саййид ва саҳобалар (10 та), тарихий шахслар номи билан (6 та), адабиёт фани ривожига ҳисса қўшган олимлар (1 та), афсона ва ривоят, жой номлари(3 та) билан боғлиқ бўлиб, шахси аниқланмаган ёки расмий маълумотлар сақланмаган ҳамда маҳаллий аҳолигагина маълум бўлган 31 та зиёратгоҳлар аниқланган;
Сурхондарё вилоятидаги зиёратгоҳларнинг аксарияти термизийлар номи билан боғлиқлиги, улар турли ҳудудий топономик бирлик асосида шаклланганлиги, воҳада шу даврга қадар маълум бўлган уламолар (7 та), пайғамбарлар (1 та), саййидлар (1 та) ва саҳобаларнинг (2 та) зиёратгоҳларидан ташқари, номлари номаълум бўлган уламолар (3 та), саҳобалар (6 та), хўжалар (15 та) ва маҳаллий пирлардан (5 та) ҳамда табиат томонидан пайдо бўлган (14 та), фақатгина маҳаллий аҳолигагина маълум (38 та) зиёратгоҳлар номи аниқланиб, 92 та зиёрат объектларидан 54 таси ҳозирга қадар давлат муҳофазасига олинмаганлиги аниқланган;
Қашқадарё воҳаси зиёратгоҳлари ўрта асрлар ислом меъморий анъаналарини ўзида акс эттирган (IX-XIV асрлар), қурилиш услуби ва безаклари темурийлар даврига хос бўлган мақбаралар (XIV–XV асрлар), Қарши-Бухоро услубидаги гумбазли мақбаралардан (XVII–XVIII асрлар) иборат бўлганлиги, Сурхон воҳасидаги зиёратгоҳларнинг  архитектураси IX–XII асрларга тегишли эканлиги, қурилиш услуби эски анъаналар элементлари асосида шаклланганлиги, рамзий зиёратгоҳлар фақат мақбаралардан ташкил топганлиги далилланган;
Сурхон воҳасининг Хонжиза тоғи ҳудудида оғзаки сўров натижасида (21 та) зиёратгоҳлар аниқланиб, Домулла Нодир қабристонида дафн этилган, маҳаллий пирлар − домла Нодир Муҳаммад Самарқандий, Эшони Сафар Халифа, Сўфи Ҳисорий Хондизагий, домла Айниддин ва Муҳаммад Юсуф Маъюсий зиёратгоҳлари, хўжалар номи билан боғлиқ − Хўжаимурид, Хўжаиаспбон, Хўжаитунд, Хўжаипирях, Сангардак тоғи тепасида Хўжаилғор, Хўжаихубон, Хупар тоғида Хўжамқара  зиёратгоҳлари, булоқлар билан боғлиқ бўлган − Чашмаи Девоноҳо, Кўк тераклар булоғи, Оби Сурхон, Шайхлар булоғи, Қўтирбулоқ, Чашмаи Бибиҳур-Бибинур, Чашмаи Соро, Дарвозаҳо зиёратгоҳлари ҳамда Қирққиз объектидаги Шакарсеб булоғи билан боғлиқ зиёратгоҳлар мавжудлиги аниқланган;
Қашқадарё ва Сурхон воҳаларидаги зиёратгоҳлар харитаси тузилиб, Ҳазрати Султон, Ҳазрати Башир, Оқсув, Сийпантош, Саргардак, Хўжамайхона, Омонхона, Уштурсанг, Хўжаипок, Қирққиз зиёратгоҳлари экотуристик йўналишлар учун қулай инфратузилма эканлиги асослаб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбекистоннинг жанубий воҳасидаги зиёратгоҳларнинг тарихи ва уларнинг маънавий аҳамиятини ўрганиш юзасидан олинган илмий хулоса ва таклифлар асосида:
Ўзбекистоннинг жанубий ҳудудлари зиёратгоҳларининг шаклланиш тарихи, Сурхондарё вилоятида ислом дини ривожига улкан ҳисса қўшган алломаларнинг ҳақиқий қабрлари, Қашқадарё вилоятида эса олиму уламолар, саҳобаларнинг ҳақиқий ва рамзий қабрлари мавжудлиги борасидаги натижалардан Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмитада зиёрат туризмини ривожлантиришда харита, йўл кўрсаткичлар ишлаб чиқишда, Имом Бухорий ва Исо Термизий халқаро  илмий тадқиқот маркази тадқиқотларида, Ўзбекистон мусулмонлари идораси ҳузуридаги “Вақф” хайрия жамоат фонди томонидан зиёратчилар учун қўлланма, буклетлар тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар маҳкамаси Дин ишлари бўйича қўмитанинг 2021 йил 3 июндаги 02-06/3620-сон маълумотномаси). Натижаларнинг қўлланилиши келгусида диний-таълим муассасалари,зиёрат туризмини ривожлантириш учун услубий тавсиялар ишлаб чиқишга хизмат қилган;
Қашқадарё ва Сурхон воҳаларидаги зиёратгоҳлар харитаси тузилиб, Ҳазрати Султон, Ҳазрати Башир, Оқсув, Сийпантош, Саргардак, Хўжамайхона, Омонхона, Уштурсанг, Хўжаипок, Қирққиз зиёратгоҳлари экотуристик йўналишлар учун қулай инфратузилма эканлигига доир натижалардан республиканинг жанубий ҳудудларида зиёрат экотуристик йўналишларни ривожлантиришга доир концепцияда қўлланилган (Ўзбекистон Республикаси туризм ва спорт вазирлигининг 2021 йил 6 июлдаги 03-17-02/3661-сон маълумотномаси). Натижалар “Kitob sayyoh” туристик корхонаси томонидан ички туризм йўналишлари бўйича саёҳатчи ва зиёратчиларни жалб қилиш юзасидан хизмат турларини кенгайтиришга ёрдам берган;
Ислом илми ва маданиятига улкан ҳисса қўшган Термизийлар (Имом Термизий, Ҳаким Термизий, Хожа Самандар Термизий) фаолияти, илму-ирфони, ҳадисшуносликка қўшган ҳиссаси, уларнинг мазмун-моҳияти, асар-ларда келтирилган маълумотларнинг ёшларни ватанпарварлик, адолат, кам-тарлик каби инсоний фазилатларни шакллантиришда ҳамда уларда илм-фанни ўрганишга бўлган қизиқишларини амалга оширишдаги аҳамияти юза-сидан эришилган натижалар Имом Термизий халқаро илмий тадқиқот марка-зининг дастурий концепциялари руйхатига киритилган (Имом Термизий халқаро илмий тадқиқот марказининг 2021 йил 21 июндаги 01-07/134-сон маълумотномаси). Тақдим этилган маълумотлар Термизийлар асарларини нашрга тайёрлашда ва бу борадаги тадбирларни белгилашда асос бўлган;  
Сурхон воҳасининг Хонжиза тоғи ҳудудида оғзаки сўров натижасида (21 та) зиёратгоҳлар аниқланиб, Домулла Нодир қабристонида дафн этилган, маҳаллий пирлар − домла Нодир Муҳаммад Самарқандий, Эшони Сафар Халифа, Сўфи Ҳисорий Хондизагий, домла Айниддин ва Муҳаммад Юсуф Маъюсий зиёратгоҳлари, хўжалар номи билан боғлиқ − Хўжаимурид, Хўжаиаспбон, Хўжаитунд, Хўжаипирях, Сангардак тоғи тепасида Хўжаилғор, Хўжаихубон, Хупар тоғида Хўжамқара  зиёратгоҳлари, булоқлар билан боғлиқ бўлган − Чашмаи Девоноҳо, Кўк тераклар булоғи, Оби Сурхон, Шайхлар булоғи, Қўтирбулоқ, Чашмаи Бибиҳур-Бибинур, Чашмаи Соро, Дарвозаҳо зиёратгоҳлари ҳамда Қирққиз объектидаги Шакарсеб булоғи билан боғлиқ зиёратгоҳлар мавжудлигига доир илмий натижалар Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг “Ўзбекистон тарихи” телеканалида эфирга узатилган “Аслида қандай”, “Мавзу” каби кўрсатувлар сценарийларини шакллантиришда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 2021 йил 26 мартдаги 02-40-614-сон маълумотномаси). Тадқиқот натижалари муқаддас зиёратгоҳларни маънавиятимизнинг муҳим белгиси сифатида асраб авайлаш, ички ва ташқи туризмни ривожлантиришнинг бугунги долзарб вазифаларидан бири эканлигини очиб беришга хизмат қилган.