Алланазаров Ойбек Даврановичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Вояга етмаганлар томонидан содир этилган жиноятларни тергов қилиш методикасини такомиллаштириш”, 12.00.09 – Жиноят процесси. Криминалистика, тезкор-қидирув ҳуқуқ ва суд экспертизаси (юридик фанлар).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2018.1.PhD/Yu164.
Илмий раҳбар: Мухитдинов Фахритдин Мухитдинович, юридик фанлар доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги Академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги Академияси, DSc.31/30.12.2019.Yu.25.02.
Расмий оппонентлар: Ражабов Бахтиёр Алмахматович, юридик фанлар доктори, профессор; Мўминов Бехзод Абдувахобович, юридик фанлар доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Республикаси Жамоат хавфсизлиги университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади вояга етмаганлар жиноятларини тергов қилиш амалиётида вужудга келаётган муаммоларнинг сабабларини таҳлил этиш, уларнинг структуравий хусусиятларини очиб бериш ҳамда шу соҳага оид назарияни, амалиётни такомиллаштиришга қаратилган таклиф, тавсиялар ишлаб чиқишдан иборатдир.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
вояга етмаган гумон қилинувчи ва айбланувчини сўроқ қилиш ҳимоячи ва қонуний вакил иштирокида амалга оширилиши зарурлиги асослаб берилган;
вояга етмаган айбланувчига суриштирув ва дастлабки тергов тамомланганлиги эълон қилиш ҳамда иш материалларини таништириш жараёнида қонуний вакили иштирок этиши зарурлиги асослантирилган;
ижтимоий хавфли қилмишлар содир этган, лекин жиноий жавобгарликка тортиш мумкин бўлган ёшга тўлмаган ёхуд руҳий касаллик билан боғлиқ бўлмаган ҳолда, ривожланишида ўз ёшига нисбатан орқада қолиши оқибатида содир этган қилмишининг аҳамиятини тўлиқ англаб етишга қодир бўлмаганлиги сабабли ўқув-тарбия муассасаларига жойлаштирилган вояга етмаган шахсни алоҳида шароитларда тарбиялаш ва таълим бериш, касб-ҳунарга ўргатиш ва ижтимоий-педагогик реабилитациясини амалга ошириш зарурлиги асослаб берилган;
вояга етмаганлар жиноятларини тергов қилишда жиноят процесси иштирокчиларининг лотин ёки кирилл алифбосидан ўз хоҳишига кўра фойдаланиш ҳуқуқи, шунингдек ўқишни билмайдиган жиноят процесси иштирокчиларига тегишли мутахассисларнинг иштироки таъминланиши зарурлиги асослантирилган;
вояга етмаган шахсни зиддиятли вазиятларда сўроқ қилишда “афсонага йўл қўйиш”, кутилмаганда саволлар бериш ва далилларни тақдим қилиш каби бир нечта тактик усулларнинг бир вақтда қўлланилиши, шунингдек таниб олиш учун кўрсатишга тайёргарлик кўришда таниб олинувчининг ташқи қиёфа белгиларини оғзаки портрет усулидан фойдаланган ҳолда аниқлаштирилиши ушбу тергов ҳаракатларини амалга оширишда муҳим ва самарали тергов методлари сифатида намоён бўлиши кўрсатиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Вояга етмаганлар томонидан содир этилган жиноятларни тергов қилиш методикасини такомиллаштириш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
вояга етмаган гумон қилинувчи ва айбланувчини сўроқ қилиш ҳимоячи ва қонуний вакил иштирокида амалга оширилиши зарурлигига доир таклифлардан Ўзбекистон Республикасининг 2019 йил 6 декабрдаги “Бола ҳуқуқларининг кафолатлари янада кучайтирилиши муносабати билан ўзбекистон республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги ЎРҚ-587-сон қонуни билан Жиноят-процессуал кодексининг 553-моддаси биринчи қисмига ўзгартириш
ва қўшимчалар киритишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси Демократик институтлар, нодавлат ташкилотлар ва фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари қўмитасининг 2021 йил 16 ноябрдаги 05/1-01/199-сон маълумотномаси). Ушбу таклифларнинг инобатга олиниши ишни судга қадар юритишда вояга етмаганлар ҳуқуқ ва манфаатларининг кафолатларини янада кучайтиришга хизмат қилган;
вояга етмаган айбланувчига суриштирув ва дастлабки тергов тамомланганлиги эълон қилиш ҳамда иш материалларини таништириш жараёнида қонуний вакили иштирок этиши зарурлигига доир таклифлардан Ўзбекистон Республикасининг 2019 йил 6 декабрдаги “Бола ҳуқуқларининг кафолатлари янада кучайтирилиши муносабати билан ўзбекистон республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги ЎРҚ-587-сон қонуни билан Жиноят-процессуал кодексининг 559-моддаси биринчи қисмига ўзгартириш ва қўшимчалар киритишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси Демократик институтлар, нодавлат ташкилотлар ва фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари қўмитасининг 2021 йил 16 ноябрдаги 05/1-01/199-сон маълумотномаси). Ушбу таклифларнинг инобатга олиниши суриштирув ва дастлабки тергов тамомлаш жараёнида қонун талаблари бузилишининг олдини олишга хизмат қилган;
вояга етмаган шахс ижтимоий хавфли қилмишлар содир этган, лекин жиноий жавобгарликка тортиш мумкин бўлган ёшга тўлмаган ёхуд руҳий касаллик билан боғлиқ бўлмаган ҳолда, ривожланишида ўз ёшига нисбатан орқада қолиши оқибатида содир этган қилмишининг аҳамиятини тўлиқ англаб етишга қодир бўлмаган ҳолларда уни алоҳида шароитларда тарбиялаш ва таълим бериш, касб-ҳунарга ўргатиш ва ижтимоий-педагогик реабилитациясини амалга ошириш мақсадида ўқув-тарбия муассасаларига жойлаштирилишига доир таклифлар Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Республика ўқув-тарбия муассасалари фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 2019 йил 17 октябрдаги 880-сон қарори билан тасдиқланган Республика ўқув-тарбия муассасалари тўғрисидаги низомнинг 21-банди иккинчи кичик бандини ишлаб чиқишда инобатга олинган (Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2021 йил 5 майдаги 12/21-25-сон маълумотномаси). Ушбу таклифларнинг жорий этилиши ўз ёшига нисбатан орқада қолиши оқибатида ижтимоий хавфли қилмиш содир этган вояга етмаган шахсларнинг ижтимоий-педагогик реабилитацияси мақсадга мувофиқ тарзда амалга оширилишига хизмат қилган;
вояга етмаганлар жиноятларини тергов қилишда жиноят процесси иштирокчиларининг лотин ёки кирилл алифбосидан ўз хоҳишига кўра фойдаланиш ҳуқуқи, шунингдек ўқишни билмайдиган жиноят процесси иштирокчиларига тегишли мутахассисларнинг иштироки таъминланишига доир таклифлар Ўзбекистон Республикаси ИИВнинг 2017 йил 12 июндаги 100-сон буйруғи билан тасдиқланган “Ўзбекистон Республикаси ички ишлар органларида суриштирув ва дастлабки терговни ташкил этиш тартиби тўғрисидаги йўриқнома”нинг 54-банди “в” кичик банди иккинчи қисмини ишлаб чиқишда инобатга олинган (Ўзбекистон Республикаси ИИВ Тергов Департаментининг 2020 йил 14 октябрдаги 18/-5966-сон маълумотномаси). Ушбу таклифларнинг жорий этилиши ўтказилган тергов ҳаракатлари бўйича тузилган процессуал ҳужжатлар билан танишиб чиқишда вояга етмаган шахсларнинг ҳуқуқлари таъминланишига хизмат қилган;
вояга етмаган шахсни зиддиятли вазиятларда сўроқ қилишда “афсонага йўл қўйиш”, кутилмаганда саволлар бериш ва далилларни тақдим қилиш каби бир нечта тактик усулларнинг бир вақтда қўлланилиши, шунингдек таниб олиш учун кўрсатишга тайёргарлик кўришда таниб олинувчининг ташқи қиёфа белгиларини оғзаки портрет усулидан фойдаланган ҳолда аниқлаштириш каби самарали тергов методларини қўллашга доир таклифлар Ўзбекистон Республикаси ИИВ ҳузуридаги Тергов департаменти ва унинг ҳудудий бўлинмаларида вояга етмаганлар жиноятларни тергов қилиш амалиётига жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси ИИВ Тергов Департаментининг 2020 йил 14 октябрдаги 18/-5965-сон маълумотномаси). Ушбу таклифларнинг жорий этилиши вояга етмаганлар иштирокида ўтказиладиган тергов ҳаракатларида иш учун аҳамиятли бўлган маълумотларни аниқлаш имкониятларини кенгайтирган.