Турганбаев Рузимбай Уразбаевичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Қорақалпоқ зот типидаги сур рангли қоракўл қўйларининг маҳсулдорлигини такомиллаштириш», 06.02.03–Хусусий зоотехния. Чорвачилик маҳсулотларини ишлаб чиқариш технологияси (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.1.DSc/Qx31.
Илмий маслаҳатчи: Юсупов Cуратбек Юнусович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қоракўлчилик ва чўл экологияси илмий-тадиқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд қишлоқ хўжалик институти, DSc.27.06.2017.Qx/V.12.02.
Расмий оппонентлар: Қаҳаров Абсаттор Қаҳарович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Досмухамедова Мухайё Хуснитдиновна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори; Арипов Ўктам Хаджимуратович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Ипакчилик илмий-тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Қорақалпоқ сур зот типига мансуб қоракўл қўйларининг селекцион ва генетик хусусиятлари асосида ҳар бир ранг-барангликка хос бўлган муҳим белгилар бўйича ҳайвонларни танлаш ва саралашнинг самарали усулларини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Қорақалпоқ зот типига мансуб сур қоракўл қўйлари жун толасининг ифодаланиши, сурлик, товланиши ва бир текислик даражаси аниқланган;
сур қоракўл қўйларининг жун толасидаги меланин миқдори ва таркиби аниқланган;
яратилган наслли ҳайвонлар линиялари ва улардан селекцион жараёнда фойдаланиш усуллари ишлаб чиқилган;
ўсиш ва ривожланиши бўйича турли ранг-баранг тусдаги ҳайвонларнинг турлараро сифат кўрсаткичлари аниқланган;
бошланғич селекцион материаллар асосида ҳайвонлар ранг-баранглигининг авлоддан авлодга ўтиши даражаси саралаш турларига боғлиқ ҳолда аниқланган.
қимматбаҳо ва бошқа ранг-барангликдаги қўйларнинг махсус подасини яратишга имкон берувчи селекцион услублар ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Қорақалпоқзот типига мансубқоракўл қўйларининг маҳсулдорлик сифатларини ошириш бўйича олинган тадқиқотлардан олинган натижалар асосида:
қоракўл қўйларининг маҳсулдорлигини ошириш бўйича Қорақалпоғистон Республикаси шароитига мос яратилган «Тўрткўл завод типи» ишланмасига Интеллетуал мулк агентлигининг ихтирога патенти олинган (Тошкент, 2002 йил, ZAP 0010). Бунинг натижасида Қорақалпоқ типига мансуб сур терилар сифати яхшиланган, қоракўл элита ва 1-навли терилар салмоғи 80 фоизга оширилишига хизмат қилган;
қоракўлчиликда селекция-наслчилик ишларини яхшилаш бўйича қорақалпоқ тилида ишлаб чиқилган «Сур қорақалпоқ зот типли қўйларни сақлаш бўйича тавсиялар» Қорақалпоғистон Республикаси қорақўлчилик бирлашмаси амалиётида татбиқ этилган (Қорақалпоғистон Республикаси «QORAKO‘L» бирлашмасининг 2017 йил 6 сентябрдаги 18-сон маълумотномаси). Мазкур тавсиянома Қорақалпоғистон Республикаси қоракўлчилик-наслчилик хўжаликларида қўлланма сифатида хизмат қилган;
сур қоракўл қўйларидан тери олишнинг такомиллаштирилган технологиялари Тўрткўл тумани «Қизилқум» қоракўлчилик-наслчилик хўжалигига жорий этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2017 йил 25 августдаги 01/06-1340-сон маълумотномаси). Натижада ҳар йили 350–400 бош сур наслли қўчқорлар кўпайтирилган ва қоракўлчилик-наслчилик хўжаликларида рентабеллик даражаси пўлати сур зотида 85,6 фоиз, ўрик гули зотида 83,0 фоиз, шамчироқ гули зотида 81,3 фоиз ва қизил қамар зотида 74,0 фоизни ташкил этган.
