Аҳмедова Вазирахон Асқаровнанинг фалсафа доктори (PhD)диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Мустақиллик даври ўзбек драматургиясида давр ва шахс фожиасининг янгича талқинлари ”, 10.00.02 – Ўзбек адабиёти (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2020.2.PhD/Fil1269.
Илмий раҳбар: Якубов Исломжон Аҳмеджонович, филология фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.19.01.
Расмий оппонентлар: Шодмонов Нафас Намозович, филология фанлари доктори, профессор; Расулова Умида Йўлдош қизи, филология фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Жиззах давлат педагогика университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади мустақиллик даври ўзбек драматургиясида шахс қисмати ва давр фожиалари қайта идрок этилгани, тарихий шахслар ҳаёти ҳамда замонавий мавзудаги драмаларда тасвирланган муаммолар орқали истиқлол даври ўзбек драматургияси ютуқ ва нуқсонларини белгилаш, драматургларнинг жамият жорий ҳолатини англашдаги бадиий-эстетик концепциясини аниқлаш ҳамда бугунги драматургиямиз ривожидаги муносиб ўрни ва аҳамиятини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
истиқлол даври ўзбек драматургияси ўзига хос ижодий-эстетик жараён экани, макон ва замон метрик-топологик хусусиятларидаги ўзгариш ҳамда янгиланишларнинг умумназарий муаммоларини, характерлар драматизми орқали давр ва шахс фожиасининг поэтик ифода кўлами сингари ижтимоий-адабий ҳамда миллий ва умумбашарий қадриятларнинг ўзаро уйғунликда акс этиши, тарихий шахс ва замондош инсон қиёфасининг тасвирланиши каби эстетик омиллар очиб берилган;
истиқлол даври ўзбек драматургияси адабий асослари ва тараққиётига импульс берган омиллар асосланган, эришилган ютуқлар билан бир қаторда, ижобий идеал излаш тамойили устиворлиги, поэтик маҳоратнинг етишмаслиги, давр ва шахс фожиасини кучли драматик конфликт ва коллизиялар негизида кўрсата олмаслик, юксак бадиий ечимларда ифодалашга эришмаслик, тор дунёқараш ва маиший биқиқлик, қуруқ тавсифийлик, ижтимоий ҳаёт муаммоларининг саёз идрок этилиши сингари умумий нуқсонлардан иборатлиги далилланган;
истиқлол даври драматургиясида давр ва шахс фожиаларининг бадиий шартлилик негизида ифодаланиши, ҳаёт ҳақиқати ва бадиий тўқима нисбати, ижодкор эстетик концепцияси ички тадрижи, умуммиллий ҳамда умумбашарий адабий-эстетик тафаккур миқёслари билан боғлиқ экани асосланган;
давр ва шахс фожиаларини поэтик ифода этган О.Ёқубов, У.Азим, Э.Аъзам, З.Нажмий драматик асарлари асосида истиқлол даври драматургиясининг миқдор жиҳатидан ўсиши ва жаҳон драматургияси илғор ютуқларини имкон қадар ижодий ўзлаштиришига йўл очгани, унинг тараққиёти ва асосий мавзу йўналишларини белгилаб берган ижтимоий-маърифий, адабий-эстетик омиллар аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Мустақиллик даври ўзбек драматургиясида давр ва шахс фожиасининг янгича талқинлари муаммосини тадқиқ этиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
мустақиллик даври ўзбек драматургияси – ўзига хос ижодий-эстетик жараён экани, бу даврда юзага келган саҳна асарларида китобхон маънавий-руҳий эҳтиёжини қондиришдаги муштарак ҳамда индивидуал жиҳатларини кўрсатиш, XXI аср ўзбек адабиётида, хусусан, драматургиясида глобаллашув муаммолари, давр ва шахс фожиасининг бадиий талқинларига оид илмий-назарий хулосалардан OT-Ф1-80 рақамли “Глобаллашув муаммоларининг бадиий талқини ва замондош образи” (2017-2020) мавзусидаги фундаментал лойиҳанинг назарий қисмида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2021 йил 31 майдаги 3/1255-1584-сон маълумотномаси). Натижада бу давр драматургиясида макон ва замоннинг метрик-топологик хусусиятларидаги ўзгариш ҳамда янгиланишлар, адабий асос муаммоларини аниқлашга эришилган;
характерлар драматизми орқали жамиятнинг жорий ҳолати бадиий тадқиқ этилиши, шахс тақдири мисолида ижтимоий-маданий муҳит ҳамда миллат фожиалари ифодаланиши У.Азим тарихий-биографик “трилогия”си, “Адибнинг умри”, “Кундузсиз кечалар”, “Абдулла Қаҳҳор” драмаларининг қиёсий-типологик тадқиқига доир илмий-назарий хулосалардан Туркия давлатининг Артвин Чоруҳ университетида (2018-2020) бажарилган 2020.S25.03.19 рақамли “Abdulla Kahhar’in Hikayeciligi” мавзусидаги илмий лойиҳада фойдаланилган (Артвин Чоруҳ университетининг 2021 йил 18 июндаги Е3545-сон маълумотномаси). Натижада Абдулла Қаҳҳор ижодида давр ва шахс фожиасининг поэтик ифодаси нуқтаи назаридан қиёсий-типологик йўсинда тадқиқ этилиши натижасида лойиҳа илмий маълумотлар билан бойитилган;
истиқлол даври ўзбек драматургияси ўзига хос ижодий-эстетик жараён экани, макон ва замон метрик-топологик хусусиятларидаги ўзгариш ҳамда янгиланишлар мазкур тур ва жанрлардаги асарларда ўтмиш меросимиз қайта идрок этилиши, тарихий шахслар ҳаёти ва тарихий драмалар акс этган пьесалар салмоғининг ортиш омиллари ҳақидаги умумлашмаларидан Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси драматургия ижодий кенгаши йиллик ва истиқболли режалари доирасида 2019-2021 йиллардаги ҳисобот йиғилиши дастурини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси 2021 йил 4 майдаги 01-03/621-сон маълумотномаси). Натижада истиқлол даври ўзбек драматургиясининг ютуқ ва нуқсонларини белгилаш, яратилаётган асарларда тасвирланган давр ва инсон қисмати орқали жамият жорий ҳолатини англаш, ҳаёт ҳақиқати ва бадиий тўқима нисбатини белгилаш имкони юзага келган;
“Бозор” драмасида Усмон Азим бадиий-эстетик концепцияси ифодаланишига оид назарий умумлашмаларидан Ўзбекистон миллий телерадиокомпаниясининг “O‘zbekiston” телерадиоканали ДУК “Маданий маърифий ва бадиий эшиттиришлар” муҳарририяти томонидан тайёрланган “Адабий жараён”, “Бедорлик”, “Саҳна ва экран” радиоэшиттиришларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон МТРК “Madaniyat va ma’rifat” телеканали ДУКнинг 2021 йил 30 апрелдаги 04-25-654-сон маълумотномаси). Натижада радиоэшиттиришлар илмий жиҳатдан бойитилиб, миллий драматургиямиз ютуқлари кенг оммага ҳавола этилган.
