Karimov Bobir Sharopovichning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi):«Shaxslararo mehrlilik darajasini tizimli sotsiologik assessmentlash orqali optimallashtirish», 22.00.03 - Ijtimoiy ong va ijtimoiy jarayonlar sotsiologiyasi (sotsiologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2020.2.DSc/S21.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Davlat boshqaruvi akademiyasi.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami:O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Davlat boshqaruvi akademiyasi, DSc.20/30.12.2019.S.23.02.
Ilmiy maslahatchi: Bekmurodov Mansur Bobomurodovich,sotsiologiya fanlari doktori, professor.
Rasmiy opponentlar:Xolbekov Abdug‘ani Jumanazarovich, sotsiologiya fanlari doktori, professor; Jo‘raev Qodir Asadovich, siyosiy fanlar doktori, professor;Musurmanova Oynisa, pedagogika fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Samarqand davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariyva amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: Yangi asosda barpo etilayotgan O‘zbekistonda shaxslararo munosabatlarni tizimli tadqiq etish hamda mehrlilik darajasini sotsiologik assessmentlash orqali optimallashtirish bo‘yicha taklif va tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
«mehr tushunchasi», «mehr madaniyati», «mehrlilik», «mehr hodisasi», «mehr voqeligi», «mehrga asoslangan munosabatlar», «mehr-oqibat»kabi tushunchalarga mualliflik ta’rifi ishlab chiqilib, uning mazmuni va ijtimoiy munosabatlarni pozitivlashtirishdagi roli asoslangan;
mehrlilikning ijtimoiy foydalilik koeffisenti va mehrsizlikning ijtimoiy, ma’naviy-axloqiy degradatsiyaga olib boruvchi funksiyalari aniqlanib, ijtimoiy munosabatlarda mehr asosida amal qilish xususiyatlari (global, milliy, guruhiy, oilaviy, korporativ, vertikal va gorizontal) ochib berilgan;
yangi O‘zbekistonda ma’rifatli jamiyatni barpo etishda fuqarolarni o‘zaro jipslashtiruvchi mehr komponentlarini tizimlashtirish hamda barqarorlashtirishda bir o‘lchamli «Mehrlilik darajasini baholash indikatori» ishlab chiqilgan;
mehrsizlikning ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy, huquqiy oqibatlari sotsiologik tasniflandi va ularning negativ rivojlanish sabablari nazariy asoslangan;
milliy turmush tarzidagi mehrning olinishini qadriyat sifatida e’zozlanishi qatoriga mehr berish qadriyatini ham teng kuchli diskurs sifatida joriy etilishi zarurati asoslangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi:
Shaxslararo mehrlilik darajasini tizimli sotsiologik assessmentlash orqali optimallashtirish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
«mehr tushunchasi», «mehr madaniyati», «mehrlilik», «mehr hodisasi», «mehr voqeligi», «mehrga asoslangan munosabatlar», «mehr-oqibat» kabi tushunchalarga mualliflik ta’rifi ishlab chiqilib, uning mazmuni va ijtimoiy munosabatlarni pozitivlashtirishdagi roli asoslanganligiga oid taklifidan Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazi tomonidan ishlab chiqilgan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 31 dekabrdagi 1059-son «Uzluksiz ma’naviy tarbiya konsepsiyasini tasdiqlash va uni amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qarorining«Uzluksiz ma’naviy tarbiya xususiyatlari» deb nomlangan uchinchi bo‘limi 16-xatboshisida «Mustaqil hayotga kirib borayotgan 18 yoshli har bir o‘zbekistonlik yigit-qizda maxsus tarbiyalanishi shart bo‘lgan 10 ta tayanch kompetensiyalar «O‘zbekiston taraqqiyotining yangi bosqichida Milliy g‘oyani rivojlantirish konsepsiyasi»da belgilab berildi», deb «mehr-oqibatlilik» 5-kompetensiya sifatida kiritilishida foydalanilgan (Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazining 2021 yil 6 avgustdagi 02/08-922-son ma’lumotnomasi). Mazkur ilmiy yangilikning amaliyotga joriy etilishi natijasida hududlardagi mahalla fuqarolar yig‘ini kesimida mehr muhiti va shaxslarda mehrlilikni anglash imkoni ortgan;
mehrlilikning ijtimoiy foydalilik koeffisenti va mehrsizlikning ijtimoiy, ma’naviy-axloqiy degradatsiyaga olib boruvchi funksiyalari aniqlanib, ijtimoiy munosabatlarda mehr asosida amal qilish xususiyatlari (global, milliy, guruhiy, oilaviy, korporativ, vertikal va gorizontal) ochib berilganligiga oid taklifi «Buxoro» telekanalida 2019 yilning 3 va 16 dekabr` kunlari efirga uzatilgan «Menga so‘z bering»,«Munosabat», «Assalom, Buxoro»; 2019 yilning 11 fevral` va 15 martkunlari efirga uzatilgan «Jahon tamadduni durdonalari», «Asrlarning asraganlari» teleko‘rsatuvlari; «Buxoro» radiosining 2020 yil 18 yanvar` va 6 fevral` kunlari efirga berilgan «Muloqot va munozara», «Qadriyatlar qadim beshigi» radioeshittirishlari ssenariylarida foydalanilgan (Buxoro viloyat teleradiokompayasining 2020 yil 8 iyundagi 2/139-son ma’lumotnomasi). Ilmiy natijalarning qo‘llanilishi ko‘rsatuvlarning mushohadalarga boy bo‘lishi va ilmiy-ommabopligini ta’minlashga teletomoshabinlarda mehr tushunchasi, mehrsizlikning ijtimoiy oqibatlari, avlodlar vorisiyligini saqlashda mehr munosabatlarining ta’siri, milliy ma’naviyatni yuksaltirishda va oilaga bo‘lgan mehr-muhabbatni kuchaytirishga xizmat qilgan;
yangi O‘zbekistonda ma’rifatli jamiyatni barpo etishda fuqarolarni o‘zaro jipslashtiruvchi mehr komponentlarini tizimlashtirish hamda barqarorlashtirishda bir o‘lchamli «Mehrlilik darajasini baholash indikatori» ishlab chiqilganligiga oid xulosalaridan O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi huzuridagi NNT va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlarini qo‘llab-quvvatlash Jamoat fondining «Baxtiyor oila - baxtli jamiyat asosi» 62-12/133-sonli Buxoro viloyat «Sayqal» nodavlat notijorat tashkiloti tomonidan 2019-2020 yillarda grant loyihasini bajarishda foydalanilgan. (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi huzuridagi Nodavlat notijorat tashkilotlarini va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlarini qo‘llab-quvvatlash Jamoat fondining 2021 yil 31 iyuldagi 18/8-404-son ma’lumotnomasi). Natijada oilaviy munosabatlarning madaniy darajasini rivojlantirishga, xalqimizda mehr va mehrlilik tushunchalarining shakllanishiga, yosh oilalarning dunyoqarashi va madaniyatini yanada boyitib borish imkonini bergan;
mehrsizlikning ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy, huquqiy oqibatlari sotsiologik tasniflandi va ularning negativ rivojlanish sabablari nazariy asoslanganligi bo‘yicha tavsiyalardan Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazi tomonidan tayyorlangan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 3 maydagi PQ-4307-son qarorining 1-ilovasi bilan tasdiqlangan «O‘zbekiston Respublikasida ma’naviy-ma’rifiy ishlar samaradorligini yanada oshirish, aholining intellektual salohiyati va dunyoqarashini yuksaltirishga, mafkuraviy immunitetini mustahkamlashga doir chora-tadbirlar dasturining» VIII. «Xalqimizning tarixiy merosi, urf-odatlari va milliy tarbiya an’analarini asrab-avaylash, keng aholi qatlamlari, ayniqsa yoshlar o‘rtasida dinlararo bag‘rikenglik, millatlararo totuvlik va o‘zaro mehr-oqibat muhitini mustahkamlashga doir tadbirlar» bandini tayyorlashda foydalanilgan (Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazi 4 may 2020 yildagi 02/08-642-son ma’lumotnomasi). Natijada jamiyatda mehrsizlikning ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy, huquqiy oqibatlarini oldini olish bo‘yicha amalga oshiriladigan tadbirlar samaradorligini oshirishga xizmat qilgan;
milliy turmush tarzidagi mehrning olinishini qadriyat sifatida e’zozlanishi qatoriga mehr berish qadriyatini ham teng kuchli diskurs sifatida joriy etilishi bo‘yicha tavsiyalardan Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazi tomonidan tayyorlangan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 26 martdagi «Ma’naviy-ma’rifiy ishlar tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PQ-5040-sonli qarori loyihasining 2.v. «Millatlararo totuvlik va o‘zaro mehr-oqibat muhitini yanada mustahkamlash bo‘yicha ma’naviy-ma’rifiy tadbirlarni amalga oshirish» bandini tayyorlashda foydalanilgan (Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazi 8 sentyabr` 2021 yildagi 02/08-1031-son ma’lumotnomasi). Natijalar aholi o‘rtasida ma’naviy-ma’rifiy ishlarni yangi bosqichga ko‘tarish, ulkan bunyodkorlik va yaratuvchanlik harakati, maqsadli islohotlarni keng xalq ommasiga etkazish, jamiyatda faol fuqarolik pozisiyasini mustahkamlash, bunda ziyolilar, ilm-fan, madaniyat va san’at, adabiyot namoyandalari salohiyatidan unumli foydalangan holda tizimli targ‘ibotni amalga oshirishga xizmat qilgan.