Sayt test rejimida ishlamoqda

Собиров Юлдаш Бегжановичнинг 
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Қуёш нурларини кўзгули мужассамлаштирувчи тизимларнинг оптик геометрик характеристикаларини ўлчаш комплексини яратиш”, 05.05.06 – "Қайта тикланадиган энергия турлари асосидаги энергия қурилмалари"(техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2021.1.DSc/T426.
Илмий маслаҳатчи: Абдурахманов Абдужаббор, техника фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: ЎзР ФА "Физика-Қуёш" ИИЧБ Материалшунослик институти. 
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: ЎзР ФА "Физика-Қуёш" Илмий ишлаб-чикариш бирлашмаси, DSc.02/27.02.2020.Т/FM.110.01.
Расмий оппонентлар: Эргашев Сирожиддин Фаёзович, техника фанлари доктори,пофессор; Турсунов Мухаммад Нишанович техника фанлари доктори, катта илмий ходим; Койшиев Темирхан Косыбаевич техника фанлари доктори, профессор. 
Етакчи ташкилот: Қарши муҳандислик - иқтисодиёт институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади мужассамлаштирувчи тизимларнинг самарадорлигини, уларнинг оптик- геометрик ва оптик- энергетик параметрларини аниқлаш комплексини яратишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор шакл берилган концентратор фацеталарини юстировка қилиш жараёнида, уларнинг шакли аниқлигини такомиллаштирилган камера-обскура услуби орқали визуал баҳолаш ва шакли бузилган фацеталарга концентратор каркасидан ечиб олмасдан ўз жойида аниқшакл бериш услуби яратилган;
илк бор 66% гача қисман қуёш тутилиши шароитида гелиостатларни автоматик бошқариш тизимининг ҳолати, фокал доғи тузилишининг ўзгариши, Катта Қуёш Печининг оптик-энергетик характеристикаларини аниқлаш услуби ишлаб чиқилган; 
қуёш датчиклари - актинометрлар ва пиранометрларни лаборатория ва дала шароитларида юқори аниқликда, тезкор калибровка қилиш стенди яратилган; 
Катта Қуёш Печи фокал майдонида лазер нурлари олиш жараёнида фаол лазер элементлари юзасига тушадиган ўзгарувчан ёруғликоқими зичлиги тақсимотини узлуксиз аниқлаш услуби яратилган; 
илк бор Катта Қуёш Печи фокал майдонида материалларни эритиш, водород, лазер нурлари олиш самарадорлигини ошириш мақсадида “П” шаклига яқинлаштирилган шартли қўнғироқсимон шаклдаги оптик доғ ҳосил қилиш учун назарий ҳисоблаш орқали математик ифода олинган; 
рақамли фотоаппаратда “BMP” форматида олинган тасвирларни рақамлар массивига айлантириб берувчи дастурни қўллаш орқали техник кўриш тизими такомиллаширилган, натижада техник кўриш тизимини фацеталар юстировкаси ва уларга шакл бериш жараёнларига тадбиқ қилиш имконияти яратилган;
кўзгуларни юстировка қилиш ва уларнинг геометрик ҳолатини тезкор баҳолаш учун рақамли видеокамера қўллаш ва экспериментал маълумотларга ЭҲМда ишлов бериш дастурини яратиш орқали гелиостат фацеталарини авторефлексион марка ёрдамида юстировка қилиш услуби такомиллаштирилган. 
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Қуёш нурларини кўзгули мужассамлаштирувчи тизимларнинг оптик геометрик ва оптик энергетик характеристикаларини ўлчаш комплексини яратиш бўйича олиб борилган тадқиқотларнинг илмий натижалари асосида:
гелиостатлар ясси фацеталарининг юза хатоликларини аниқлаш бўйича “Ясси ойналарни ялпоқлигини аниқлаш учун қурилма”га Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг ихтирога патенти олинган(2011 йил, № IAP 04464). Ишлаб чиқилган қурилма Катта Қуёш Печидаги 62 та гелиостатлар фацеталарининг юза хатоликлари 3÷6 бурчак минут оралиғида тақсимланганлигини аниқлашга имкон берган;
қуёшдан келаётган диффуз нурлар оқими зичлигини ўлчаш учун ишлатиладиган пиранометрларни текшириш стенди бўйича“Ўзстандарт” агентлиги томонидан (2018 йил 16 январда, QU 16.27:2018 -рақам билан тасдиқланган) “Пиранометрлар каллаги. Текшириш услуби”ишлаб чиқилган. Натижада Материалшунослик институтида ишлатиладиган пиранометрларни юқори аниқликда калибровка қилишга эришилган;
горизонтал ер юзасига қуёшдан тўғри тушадиган нур оқими зичлигини ўлчайдиган актинометрларни текшириш стенди бўйича“Ўзстандарт” агентлиги томонидан(2018 йил 16 январда, QU 16.28:2018 - рақам билан тасдиқланган) “3-разрядли термоэлектрик актинометрлар. Текшириш услуби”ишлаб чиқилган. Натижада Материалшунослик институтида ишлатиладиган актинометрларниюқори аниқликда калибровка қилишга эришилган;
диссертация ишининг қуйидаги услублари: Катта Қуёш Печи фокал текислигида лазер актив элементларини бир текис қўзғатиш учун нур оқими зичлиги тақсимотини ҳисоблаш услуби, концентратор фацеталарини “камера-обскура” ёрдамида юстировка қилишнинг тезкор услуби, гелиостатлар фацеталарини авторефлексион марка ёрдамида тезкор юстировка қилиш услублари Материалшунослик институтининг Катта Қуёш Печига тадбиқ қилинган. (ЎзбекистонРеспубликаси Фанлар академиясининг 2020 йил 23-декабрдаги, №2/1255-2930 маълумотномаси). Натижада концентратор фацеталарини юстировка қилиш жараёнига сарф қилинадиган вақтни уч мартага, гелиостатлар фацеталарини юстировка қилиш жараёнига сарф қилинадиган вақтни эса икки мартага қисқартиришга эришилган;
диссертация иши натижалари Ислом Каримов номидаги Тошкент давлат техника университетида 5312400 -Муқобил энергия манбалари бакалавриат таълим йўналиши ва 5А312401-Муқобил энергия манбалари магистратура мутахасислиги учун мўлжалланган “Қуёш энергетикаси” фани бўйича амалий, лаборатория машғулотларини олиб боришда фойдаланилган. (Олий ва ўрта таълим вазирлигининг 2020 йил 20февральдаги 89-03-725- сон маълумотномаси). Натижада талабаларнинг ушбу мутахасисликлар бўйича амалий кўникмаларини шакллантиришда ижобий натижаларга эришилган.

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish