Sanakulov Akmal Lapasovichning

fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.

Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Zarafshon vodiysi tuproqlarining mikroelement tarkibi va mikroo‘g‘itlarning paxta etishtirishdagi samaradorligini oshirish», 06.01.04–Agrokimyo (qishloq xo‘jaligi fanlari).

Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2017.1.DSc/Qx12.

Ilmiy maslahatchi: Xoshimov Farxod Hakimovich, qishloq xo‘jaligi fanlari doktori, professor.

Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Samarqand qishloq xo‘jalik instituti.

IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Tuproqshunoslik va agrokimyo ilmiy-tadqiqot instituti, DSc.27.06.2017.Qx/B.43.01.

Rasmiy opponentlar: Sattorov Djurakul Sattorovich, qishloq xo‘jaligi fanlari doktori, professor, akademik; Niyazaliev Begali Irisalievich, qishloq xo‘jaligi fanlari doktori; Qoriev Abdulla Abduxalilovich, qishloq xo‘jaligi fanlari doktori, professor.

Yetakchi tashkilot: Toshkent davlat agrar universiteti.

Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.

II. Tadqiqotning maqsadi: Zarafshon vodiysi tuproqlarida B, Mn, Co, Cu, Zn, Mo larning yalpi va o‘zlashtiriluvchan shakllarini, profil bo‘ylab tarqalish qonuniyatini aniqlash, mikroo‘g‘itlarning chigit unuvchanligiga ta’sirini, metabolizmda kobal`tning rolini aniqlash va uni qo‘llash texnologiyasini ishlab chiqishdan iborat.

III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:

ilk bor Zarafshon vodiysi sharoitida yalpi va o‘zlashtiriluvchan shakldagi mikroelementlar miqdori vohalar va tuproq tiplarida farqlanishi, ularning miqdori muhit reaksiyasiga, granulometrik tarkibiga, gumusli holatiga, oziq moddalarga bog‘liqligi (r>0,7) aniqlangan;

mikroelementlarning chigitlarni ivitishda foydalaniladigan konsentratsiyalari (Co, Cu va Zn - 0,01%, Mo va B - 0,05%, Mn - 0,1%) ishlab chiqilgan;

sul`fatli va xlorli sho‘rlangan sharoitda mikroelementlarning chigit unuvchanligiga ta’siri va ushbu fonlarda foydalaniladigan mikroelement turlari aniqlangan;

kobal`tning g‘o‘zaga ta’siri, uning fiziologik ahamiyati, o‘simlik talabining kritik va maksimal davri hamda oziqlanish jarayonida kobal`t va NPKning o‘zaro ta’siri aniqlangan;

g‘o‘zadan yuqori va sifatli hosil olishda kobal`t mikroo‘g‘itini qo‘llashning qulay me’yor, muddat va usullari hamda hosildorlikning oshishi va mahsulot sifatining yaxshilanishi aniqlangan.

IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi:

Tuproqlarning mikroelement tarkibi, mikroo‘g‘itlarning paxta etishtirishdagi samaradorligini oshirish borasida olib borilgan tadqiqotlar asosida:

«Paxta etishtirishda mikroo‘g‘itlardan foydalanishga oid tavsiyalar» ishlab chiqilgan (Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligining 2017 yil 22 martdagi 02/20-264-son ma’lumotnomasi). Tavsiyalarni amaliyotga qo‘llash natijasida gektaridan 0,3-0,4 tonna qo‘shimcha hosil olishga erishilgan;

sul`fatli va xlorli sho‘rlangan sharoitlar uchun chigitlarni ivitishda foydalaniladigan mikroelement tuzlariga aniqlik kiritilgan, ushbu tadbirni qo‘llash (Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligining 2017 yil 22 martdagi 02/20-264-son ma’lumotnomasi) natijasida juda kuchsiz sul`fatli sho‘rlangan sharoitda marganesning 0,1% va borning 0,05%, kuchsiz va o‘rtacha sho‘rlangan sharoitda mis va ruxning 0,01% eritmalari chigitlarning sul`fatli sho‘rlanishga, juda kuchsiz xlorli sho‘rlangan sharoitda esa borning 0,05 va marganesning 0,1%, xlor bilan kuchsiz va o‘rtacha sho‘rlangan sharoitda molibdenning 0,05% va kobal`tning 0,01% eritmalari chigitlarning xlorli sho‘rlanishga chidamliligini hamda chigitlarning unuvchanligini 2,8-9,1% oshirgan;

chigitni ekishdan oldin kobal`t sul`fatning 0,01% eritmasida ivitish hamda g‘o‘zaning shonalash fazasida kobal`tni 0,4 kg/ga me’yorda qo‘llash texnologiyasi Samarqand va Navoiy viloyat paxtachilik fermer xo‘jaliklarida 2015–2016 yillarda jami 558,7 gektar maydonga joriy etilgan (Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligining 2017 yil 22 martdagi 02/20-264-son ma’lumotnomasi). Buning natijasida gektaridan 0,3–0,4 tonna qo‘shimcha hosil, 400–550 ming so‘mgacha sof foyda olinib, energiyadan foydalanish samaradorligi 0,27–1,71 birlikka oshib, rentabellik darajasi 26,5–28,5%ni tashkil etgan.