Касимов Фахриддин Шадманкуловичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Қуёш нурланишини тубидан ютувчи ҳажмий қуёш сув иситгич коллекторларининг иссиқлик режимларини моделлаштириш ва параметрларини оптималлаш», 05.05.06 – «Қайта тикланадиган энергия турлари асосидаги энергия қурилмалари» ихтисослиги бўйича.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2016.2.Т.Т680
Илмий раҳбар: Авезов Раббанақул Рахмонович, техника фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: ЎзР ФА Физика-техника институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти, PhD.03/30.09.2020.T.111.03.
Расмий оппонентлар: Рашидов Юсуф Каримович, техника фанлари доктори, профессор; Мирзаев Шавкат Мустакимович техника фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Қуёш энергияси халқаро институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: қуёш нурланишини тубидан ютувчи шаффоф пластиклардан ясалган ҳажмий нур қабул қилгичли ясси қуёш сув иситгич коллекторини ишлаб чиқиш, унинг иссиқлик режимлари ва ресурс кўрсатгичларини асослашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
иссиқлик йўқотишларини камайтириш ва сув иситиш самарадорлигини ошириш учун қуёш нурланишини тубидан ютувчи, шаффоф пластик қопламали ҳажмий қуёш сув иситиш коллектори ишлаб чиқилган;
ташқи ҳаво ҳарорати ва қуёш радиациясини суткалик ўзгаришини ҳисобга олган ҳолда, қуёш нурланишини тубидан ютувчи, шаффоф пластик қопламали ҳажмий қуёш сув иситиш коллекторининг нобарқарор иссиқлик режимини ўзгариш қонуниятлари аниқланган;
қуёш нурланишини тубидан ютувчи, шаффоф пластик қопламали ҳажмий қуёш сув иситиш коллекторининг «сув қатлами – қорайтирилган туб» тизими учун қуёш нурланишини самарали ютиш коэффициентини аниқлаш бўйича боғлиқликлар олинган;
қуёш нурланишини тубидан ютувчи, шаффоф пластик қопламали ҳажмий қуёш сув иситиш коллекторининг атроф-муҳитга иссиқлик йўқотишларини ҳисобга олган ҳолда, унинг иссиқлик бериш ва энергия самарадорлик коэффициентлари аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Қуёш нурланишини тубидан ютувчи ҳажмий қуёш сув иситгич коллекторларининг иссиқлик режимларини моделлаштириш ва параметрларини асослаш бўйича олинган натижалар асосида:
ҳажмий қуёш сув иситиш коллектори қурилмаси учун Интеллектуал мулк агентлигининг фойдали моделга патенти олинган («Ҳажмий қуёш сув иситиш коллектори» FAP 01185, 2015 й). Натижада, сув иситиш коллекторида иссиқлик йўқотилишининг камайтирилишига ва сув иситиш самарадорлигининг оширилишига эришилган;
қуёш нурланишини тубидан ютувчи, шаффоф пластик қопламали ҳажмий қуёш сув иситиш коллекторининг “сув қатлами – қорайтирилган туб” тизими учун қуёш нурланишини самарали ютиш коэффициентини аниқлаш бўйича боғлиқликлар олинган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2021 йил 19 июлдаги 05/032-3045-сонли маълумотномаси). Натижада, коллекторнинг бир метр квадрат юзасидан йилнинг иссиқ мавсумида (сув=0,05м бўлганда) 29,2 дан (сув=0,07м бўлганда) 49,9 м3 гача ҳажмдаги 47-55оС ҳароратли иссиқ сув олиш имконияти яратилган ва мос равишда 42,57 кг ш.ё/м2 дан 49,82 кг ш.ё/м2 гача шартли ёқилғи тежаб қолинишига эришилган;
қуёш нурланишини тубидан ютувчи, шаффоф пластик қопламали ясси қуёш сув иситгич коллектори Сирдарё вилоятида фермер хўжаликларида жорий қилинган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2021 йил 19 июлдаги 05/032-3045-сонли маълумотномаси). Натижада, фермер хўжаликларининг иссиқ сувга бўлган мавсумий эҳтиёжларини қондириш имкониятлари яратилган ва йиллик 150 млн сўм соф фойда олинишига эришилган;
қуёш нурланишини тубидан ютувчи, ясси қуёш сув иситгичи коллекторининг “сув қатлами – қорайтирилган туб” тизими учун қуёш нурланишини самарали ютиш коэффициентини аниқлаш учун ҳисобий ифода олинган ҳамда коллекторнинг иссиқлик йўқотиш ва иссиқлик самарадорлиги коэффициентлари аниқланган ва унинг ресурс кўрсаткичлари асосланган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 13 ноябрдаги 89-03-4688-сонли маълумотномаси). Натижада Гулистон давлат университетида “Қуёш энергиясидан фойдаланиш асослари” ва “Қайта тикланувчи энергия манбалари ва барқарор атроф муҳит физикаси” фанларидан ўқитиш жараёни сифатини оширишга эришилган.