Ражабов Закир Пулатовичнинг
диссертация ҳимоясисиз селекция ютуғи (ихтиро патенти) асосида фалсафа доктори (PhD) илмий даражасини бериш бўйича эълон матни

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Хоразм вилоятининг экстремал тупроқ-иқлим шароитларига мос истиқболли “Хурма” ғўза навини яратиш ва ишлаб чиқаришга жорий қилиш», 06.01.05–Селекция ва уруғчилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: : B2020.4.PhD/Qx661.
Илмий раҳбар: Азимов Абдулахат Абдужабборович, биология фанлари доктори.
Илмий тадқиқот иши бажарилган муассаса номи: Хоразм Маъмун академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти, PhD.05/27.02.2020.Qx.42.02.
Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг ихтирога патенти олинган: ғўзанинг “Хурма” нави (№ NАР 00261). Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг 2021 йил 19 январдаги 01-11/89-сонли хулосаси.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ғўзанинг G.hirsutum L. туричи шаклларини жуфт дурагайлаш услуби билан ажратиб олинган популяцияларда олиб борилган мақсадли қайта танлаш йўли орқали яратилган селекцион ашёларни морфохўжалик белгилари кўрсаткичларининг авлодларда шаклланиши, барқарорлашуви ҳамда сақланиши жараёнларини ўрганиш асосида янги нав ва тизмалар яратишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор G.hirsutum L. турига мансуб географик узоқ навларни чатиштириш орқали экстремал тупроқ-иқлим шароитига мос, шунингдек, толаси сифати ҳамда чиқими юқори бўлган янги тизмалар яратилиб, бошланғич ашё сифатида фойдаланилган;
селекцион уруғчилик ишлари натижасида ғўзанинг янги нави популяцияси фенотипик барқарорлаштирилган;
уруғлик чигити сифат кўрсаткичлари - О’zDSt 633:2006; морфохўжалик белгилари софлиги - О’zDSt 1110:2006 ва толасининг сифат кўрсаткичлари - О’zDSt 604:2001 талабларига жавоб берадиган даражага келтирилган;
ғўзанинг Л-15 тизмаси асосида Хоразм вилоятининг экстремал тупроқ-иқлим шароитига мос, тола сифати ва тола чиқими юқори бўлган янги “Хурма” нави яратилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Хоразм вилоятининг экстремал тупроқ-иқлим шароитларига мос истиқболли ғўза навини яратиш бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижасида:
Хоразм вилоятининг экстремал шароитларига мос истиқболли “Хурма” ғўза нави яратилган ва Ўзбекистон Республикаси Интелектуал мулк агентлиги томонидан NАР 00261 рақамли патенти олинган ҳамда Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 14 июлдаги “Илмий ва илмий-техник фаолият натижаларини тижоратлаштириш самарадорлигини ошириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПҚ-3855-сон қарори асосида тижоратлаштирлиши лозим бўлган ишланмалар рўйхатига киритилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2021 йил 27 мартдаги 02/020-1323-сон маълумотномаси). Натижада навнинг ҳудуд экстремал шароитларга мослиги, қўшқатор усулда экиш учун ихчам тупга эгалиги, тола сифати майинлиги ва назорат навига нисбатан 3,0-3,5 ц/га юқори ҳосилдорлиги боис Хоразм вилояти ва Қорақалпоғистон Республикаси учун истиқболли навлар рўйхатига киритилган;
Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2017 йил 67-сон буйруғига асосан ПСУЕАИТИ Хоразм илмий тажриба станциясининг тажриба хўжалиги майдонларида ғўзанинг “Хурма” навининг уруғлик материалларини кўпайтириш учун 10 гектар майдонга экилган  (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2021 йил 27 мартдаги 02/020-1323-сон маълумотномаси). Натижада гектаридан 36,2 центнер ҳосил олинган;
“Хурма” нави 2019 йилда Урганч туманидаги “Фаррух” фермер хўжалигида 12,3 гектар, 2020 йилда 8,2 гектар майдонга экилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2021 йил 27 мартдаги 02/020-1323-сон маълумотномаси). Натижада гектаридан 2019 йил гектаридан 39,3 центнер, 2020 йилда 38,9 центнер ҳосил олинган;
2019 йилда Хонқа туманидаги “Солай Якубов” уруғларни дастлабки кўпайтириш элита уруғчилик фермер хўжалигида 3,1 гектар, 2020 йилда 3,5 гектар майдонга экилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2021 йил 27 мартдаги № 02/020-1323-сон маълумотномаси). Натижада гектаридан 2019 йил гектаридан 38,7 центнер, 2020 йилда 39,0 центнер ҳосил олинган;
2019 йилда Хива туманидаги “Хива Ҳурмат” фермер хўжалигининг 3,6 гектар, 2020 йилда 3,3 гектар ер майдонида жорий қилинган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2021 йил 27 мартдаги 02/020-1323-сон маълумотномаси). Натижада гектаридан 38,7 центнер ҳосил олиниб, иқтисодий самарадорлик гектарига 1,75 млн сўмни ташкил этган;
Ғўзанинг “Хурма” нави Хоразм вилояти ва Қорақалпоғистон Республикаси учун истиқболли навлар рўйхатига киритилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2021 йил 27 мартдаги № 02/020-1323-сон маълумотномаси). Натижада ушбу навнинг ҳосилдорлиги назорат “Хоразм-127” ғўза навига нисбатан 3,0-3,5 ц/га юқори, тола сифати майинлиги исботланган.