Эшонқулов Жамолиддин Сапорбой ўғлининг 
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Кузги буғдойдан кейин парваришланадиган мойли экинлар соя ва кунгабоқар навларининг мақбул суғориш тартибини ишлаб чиқиш”, 06.01.02–Мелиорация ва суғорма деҳқончилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2019.3.PhD/Qx443.
Илмий раҳбар: Шамсиев Акмал Садирдинович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти, DSc.05/30.12.2019.Qx.42.01.
Расмий оппонентлар: Исаев Сабиржан Ҳусанбаевич, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Саттаров Масъуджон Ахтамович қишлоқ хўжалиги фанлари номзоди, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Ирригация ва сув муаммолари илмий-тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Тошкент вилоятининг суғориладиган типик бўз, Қашқадарё вилоятининг ўтлоқлашиб бораётган тақирсимон тупроқлари шароитида такрорий экилган соя, кунгабоқар навларининг ўсиши, ривожланишини, юқори дон ва уруғ ҳосили олишни таъминловчи мақбул суғориш тартибини ишлаб чиқиш ҳамда сув истеъмолини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор суғориладиган типик бўз ва ўтлоқлашиб бораётган тақирсимон тупроқларда такрорий муддатларда етиштирилган соянинг “Арлета” ва кунгабоқарнинг “Наврўз” навларини тупроқ намлиги ЧДНСга нисбатан 65-65-60% тартибда суғорилганда тупроқнинг сув-физикавий ва агрокимёвий хоссаларининг ўзгаришига таъсири аниқланган;
турли суғориш тартибларида типик бўз тупроқларда 1 центнер дон ҳосили олиш учун сарфланган сув миқдори соянинг “Арлета” навида 64,3 м3, кунгабоқарнинг “Наврўз” навида эса 113,9 м3 ва ўтлоқлашиб бораётган тақирсимон тупроқларда сояда 82,7 м3, кунгабоқарда 130 м3 га тенг бўлиши аниқланган; 
тупроқ намлигининг ҳисобий қатламини суғориш сувлари билан турли меъёрларда намлантириш фонида соя ва кунгабоқарнинг илдиз тизими 40-45 см чуқурликгача ривожланиши аниқланган;
суғориладиган типик бўз тупроқларда такрорий экилган соянинг “Арлета” нави донида оқсил миқдори 47,0%, мойдорлик кўрсаткичи 23,9% ва ўтлоқлашиб бораётган тақирсимон тупроқларда эса оқсил 41,1%, мойдорлиги 20,4%, кунгабоқарнинг “Наврўз” навида типик бўз тупроқларда 58,4%, ўтлоқлашиб бораётган тақирсимон тупроқларда 54,2% мой олиш мумкинлиги исботланган;
такрорий экилган соя ва кунгабоқарни тежамкор 65-65-60% суғориш тартибида парваришланганда юқори иқтисодий самарадорлик кўрсаткичи аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Типик бўз ва ўтлоқлашиб бораётган тақирсимон тупроқлар шароитида такрорий экин сифатида етиштириладиган соя ва кунгабоқар навларининг суғориш тартиблари бўйича ўтказилган илмий тадқиқот натижалари асосида:
такрорий экин сифатида экилган соя ва кунгабоқар навларидан юқори ва сифатли ҳосил етиштириш агротехнологиялари бўйича ўтказилган тадқиқотлар натижалари асосида “Тошкент вилоятининг суғориладиган типик бўз тупроқлари шароитида такрорий соя навларининг суғориш тартиби”, “Тошкент вилоятининг суғориладиган типик бўз тупроқлари шароитида такрорий экин мойли кунгабоқар навларининг суғориш тартиби” ҳамда “Қашқадарё вилоятининг ўтлоқлашиб бораётган тақирсимон тупроқлари шароитида такрорий экилган соя ва кунгабоқар навларининг суғориш тартиби” мавзуларида тавсияномалар ишлаб чиқилган ва тасдиқланган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2020 йил 3 декабрдаги 02/027-4156-сон маълумотномаси). Ушбу тавсияномалар қишлоқ хўжалиги соҳасида фаолият олиб бораётган фермер хўжаликлари, агрокластерлар ва томорқа ер эгалари учун такрорий экин сифатида экилган соянинг “Арлета” ва кунгабоқарнинг эса “Наврўз” навларини етиштиришда қўлланма сифатида хизмат қилмоқда;
соянинг “Арлета”, кунгабоқарнинг “Наврўз” навларини июл ойининг биринчи ўн кунлигидан кечиктирмасдан экиш, тупроқ намлиги ЧДНСга нисбатан 65-65-60% тартибда ўсув даври давомида 4 марта (уруғ суви билан), мавсум давомида 2435 м3/га меъёрда суғориш агротехнологиялари Тошкент вилояти Қибрай туманида 4,8 гектар, Ўрта Чирчиқ туманида 18 гектар, Юқори Чирчиқ туманида 8,2 гектар, Оҳангарон туманида 11 гектар, Оққўрғон туманида 12 га, жами 54 гектар майдонга жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2020 йил 3 декабрдаги 02/027-4156-сон маълумотномаси). Натижада ушбу навлардан андоза навларга нисбатан бир марта суғориш сони кам бўлиши ҳисобига суғориш сувлари тежалишига эришилган, соядан 24,4 ц/га, кунгабоқардан эса 27,1 ц/га дон ва уруғ ҳосили олинган, соядан 1325 минг сўм, мойли кунгабоқардан эса 2024 минг сўм соф фойда олинган, рентабеллик даражаси 103 ва 140 фоизни ташкил этган;
такрорий муддатларда соянинг “Арлета”, кунгабоқарнинг “Наврўз” навини июль ойининг биринчи ўн кунлигидан кечиктирмасдан экиш, тупроқ намлиги ЧДНСга нисбатан 65-65-60% тартибда, мавсум давомида 3 марта 2251 м3/га меъёрда суғориш технологиялари Қашқадарё вилояти Миришкор туманида 8 гектар майдонга жорий қилинган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2020 йил 3 декабрдаги 02/027-4156-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида ушбу навлардан андоза навга нисбатан бир марта суғориш сони кам бўлиши ҳисобига суғориш сувлари тежалишига эришилган ва сояда 23,1 ц/га, кунгабоқарда эса 26,4 ц/га дон ва уруғ ҳосили олинган ҳамда гектаридан соядан 1151 минг сўм, мойли кунгабоқардан эса 1558 минг сўм соф фойда олинган, сояда 86,6 фоиз, кунгабоқарда 76,8 фоиз рентабелликка эришилган.