Бегматова Гулчехра Холмуротовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисосликшифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбек миллий корпусида идиомалар базасини яратиш”, 10.00.01 – Ўзбек тили.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2019.4.PhD/Fil1026.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Термиз давлат университети.
Илмий раҳбар: Махмараимова Шоҳиста Тухташевна, филология фанлари доктори, доцент.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Термиз давлат университети, PhD.03/31.03.2021.Fil.78.04.
Расмий оппонентлар: Каримов Суюн Амирович, филология фанлари доктори, профессор;Маматов Абди Эшонқулович, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.
Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ўзбек миллий корпусида идиомалар базасини шакллантиришнинг илмий, назарий-амалий асосларини ёритиш орқали уларни тил корпусига киритиш ҳамда разметкалаш масалаларининг назарий ва амалий асосларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўзбек тили миллий корпусида идиомалар базасини шакллантиришда лексикографик асоснинг етарли эмаслиги, луғатларда идиомалар фразеологик бирликлардан ажратилмай тавсифланганлиги, изоҳларда аниқ тамойилга асосланилмаганлиги аниқланган;
коллокациялар (турғун бирикмалар)нинг ўзбек ва хорижий (рус, инглиз) тилларида морфологик анализаторлар функционал имкониятининг лингвистик таъминот жиҳатидан фарқли, семантик разметкалаш ҳамда математик моделлаштириш усуллари жиҳатидан эса муштарак эканлиги аниқланган;
латент-семантик таҳлил, ўзаро алоқадор ахборотни баҳолаш, параллел матнларни бирлаштириш усуллари асосида идиоматик қурилмаларни математик моделлаштириш асослари очиб берилган;
Ўзбек Миллий Корпусида идиомаларни қидириш, танлаш ва вариантлари билан кўриш имконини берувчи, мазкур идиоматик бирликлар мазмуни, синонимлари ҳамда вариантлари, инглиз, рус ва баъзи туркий тиллардаги муқобилларини жамловчи ўзбек тили идиомалар онлайн базаси (Idioms.uz) веб-иловаси яратилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек тили миллий корпусида идиомалар базасини ишлаб чиқиш жараёнида эришилган илмий натижалар асосида:
туркий тиллар қатори ўзбек тили фразеологик тизимида мавжуд лексик-семантик бутунликларнинг ўрни, идиоматик конструкцияларнинг ўрганилишини ўзбек тили мисолидаги ҳолатини асослаш ва тасдиқлашга доир назарий маълумотлардан Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институти томонидан олиб борилган ФА-А1-Г007 «Қорақалпоқ нақл-мақоллари лингвистик тадқиқот объекти сифатида» мавзуларидаги фундаментал  илмий лойиҳасида фойдаланилган (ЎзР Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2021 йил 23 июндаги 17.01/127-сон маълумотномаси). Натижада фразеологик бирикмаларнинг олам миллий манзарасини шакллантириши ва туркий тиллар қатори ўзбек тилидаги идиоматик қурилмаларнинг лингвомаданий табиатига оид билимларнинг мукаммаллашувига эришилган;
идиоматик бирликлар тузилишининг умумий тамойиллари ҳамда унинг ахборот-қидирув тизимидаги аҳамиятини аниқлаш; туркий тиллар (қозоқ, қирғиз, озарбайжон, бошқирд, татар, туркман тили) қаторида ўзбек тили сўз ясалиш тизимида идиоматик бирликларнинг юзага келишида ўхшатиш ва “марказий сўз” ўрнида от ва сифат туркумидаги сўзнинг иштирокини эътироф этиш; идиоматик қурилмаларни лексикографик жиҳатдан идеографик таснифлашда улар таркибидаги локал компонентнинг нима орқали ёхуд қандай ифода топганини аниқлаш эвазига тил корпусида маълумотларнинг тезкор қидирувига эришиш имкониятларини ёритиш; идиомаларнинг маълум ҳудудда қўлланилувчи, миллий хосланган ва амалий характерга эга луғавий бирликлар экани тўғрисидаги тадқиқ натижаларини компьютер тилшунослиги нуқтайи назаридан лингвистик тадқиқотлар сирасида илмий-таълимий жараёнга тадбиқ этиш ҳақидаги хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтида бажарилган ФА-Ф1-Г003 “Ҳозирги қорақалпоқ тилида функционал сўз ясалиши” мавзусидаги амалий лойиҳасида фойдаланилган (ЎзР Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2021 йил 22 февралдаги 35/1-сон маълумотномаси). Натижада олий таълим соҳасида компьютер лингвистикасини ўрганиш ва лисоний компетенцияни ривожлантиришга доир қарашларнинг мукаммаллашувига эришилган;
идиомаларнинг ўзбек нутқ маданиятида тутган ўрни, лингвомаданий хоссаларининг жонли нутқда намоён бўлишига доир хулосалардан Сурхондарё вилояти телерадиокомпанияси кўрсатувларининг сценарийларини тайёрлашда  фойдаланилган ( 2021 йил 17 майдаги 01-01/59-сон маълумотнома). Натижада юқори савияли баркамол авлодни вояга етиштириш, ёшлар орасида тил маданиятини шакллантириш ҳамда замонавий ахборот тизимида ўзбек тилининг имкониятларидан фойдаланиш ҳақидаги тарғибот ишлари мазмуни мукаммаллашган.