Sayt test rejimida ishlamoqda

Абдуллаева Равияжоннинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Немис - ўзбек адабий алоқаларининг шаклланиши, тараққиёт  босқичлари ва  илмий  асослари (адабий алоқа, таржима ва таъсир масалалари)”, 10.00.06 - Қиёсий  адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ватаржимашунослик, (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2018.3.DSc/Fil134.
Илмий маслаҳатчи: Назаров Бахтиёр Аминович, академик, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Алишер Навоий номидаги  Тошкент давлат Ўзбек тили  ва адабиёти  университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, DSc.03/30.12.2019.Fil/Ped.27.01.
Расмий оппонентлар:ЭрматовБаҳодир Содиқович, филология фанлари доктори; Қосимов Абдуғоппир Абдукаримович, филология фанлари доктори, профессор; Юлиан Ренч (Майнц университети, Германия), филология фанлари доктори, профессор. 
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади немис туркийшунослиги тарихини ёритиш, адабий алоқалар юксалишига сабаб бўлган омилларни кўрсатиш, таржима жараёнида вужудга келган ижодий таъсирни аниқлаш ва Навоий асарлари таржималарини лингвопоэтик таҳлил  қилишдан  иборат. 
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
туркологларнинг илмий изланиш маскани бўлган Шимолий Туркистон (Хитой) ҳудудидаги «Turfan Oasen»дан олиб кетилган ноёб қўлёзмалар Германияда туркийлар дунёсининг ўтмишини ёритишига хизмат қилиши Берлин ва Лайпциҳ туркийшунослик мактаблари мисолида тарихий ва ижтимоий-маданий жиҳатдан исботланган;
адабий алоқаларнинг тараққиёт босқичларида таржима, таъсир, типологик муштараклик (ўхшашлик) ва ўзаро мулоқот каби масалалар асосий омил эканлиги немис ва ўзбек адабиёти намуналари мисолида далилланган;
немис-ўзбек адабий алоқаларининг «шиллершунослик» йўналишидаги янги босқичи «Қароқчилар» - «die Räuber» (Ф.Шиллер) романтик драмасининг ўзбек театри саҳнасида немис тилида ижро этилиши (2009) ва «Нечук ширин бахт экан...»(Ф.Шиллер) шеърининг ўзбек мусиқа асбоблари ёрдамида ўзбек тилида ижро этилиши (Халқлар дўстлиги концерт зали, 28.02.1984) билан далилланган;
«Wandrers Nachtlied» (Й.В.Гёте), «Teilung der Erde» (Ф.Шиллер) шеърларининг ўзбекчага таржима жараёнидаги ўзига хос қийинчиликлар ва таржимонларнинг бадиий маҳорати лингвопоэтик жиҳатдан очиб берилган, таржиманинг муқобил вариантлари ишлаб чиқилган;
ижодий таъсирнинг зоҳирий ва ботиний кўринишлари Гёте, Шиллер трагик ва романтик асарларининг («Faust», «Die Räuber», «Kabale und Liebe») ўзбек адабиёти ва ўзбек театри санъати ривожига таъсири мисолида аниқланган; 
ўзбек адабиётшунослигида Навоий ижодининг Германияда ўрганилиш тарихининг яхлит манзарасини яратиш орқали ғазал, рубоий ва афоризмлар таржимасидаги ўзига хос қийинчиликлар аксарият ғазаллар таржимасида сўз эмас, руҳ бирламчи эканлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Немис-ўзбек адабий алоқаларининг шаклланиши, тараққиёт босқичлари ва илмий асосларига оид илмий  натижалар  ва амалий таклифлар  асосида:
Ўзбекистон  Республикаси Фанлар академияси Ўзбек тили, адабиёти  ва фольклор институтида Давлат илмий-техника дастури доирасида «Адабиёт назарияси ва адабий алоқалар» бўлими томонидан 2012-2016 йилларда бажарилган ФА-Ф1-ГО40 «Ўзбек адабиёти қиёсий адабиётшунослик аспектида: типология ва таъсир» фундаментал  илмий лойиҳани амалга оширишда, диссертациянинг «Иззат Султон драмаларида Шиллер анъаналари», «Шиллер ва ўзбек адабиёти», «Адабий алоқалар типологияси (Германия туркийшунослиги мисолида)», «Навоий ва Гёте: ҳаётий муштарак нуқталар” қисмидан фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Ўзбек тили, адабиёти ва фольклор институтининг 2019 йил 11 декабрдаги 1/644-сон  маълумотномаси). Натижада немис - ўзбек адабиётини қиёсий адабиётшунослик аспектида ўрганишда, таъсир ва типология масалаларини ёритишда мазкур мавзу халқаро доирадаги  алоқалар ривожига муҳим ҳисса қўшган;
Ўзбекистон  Республикаси Фанлар академияси Ўзбек тили, адабиёти ва фольклор институтида «Ўзбек  халқ ижоди ёдгорликлари» 100 жилдлигини нашрга тайёрлаш ва уни текстологик ўрганиш масалалари» мавзусидагиФ1– ФА. 2012–1–8 рақамли фундаментал илмий лойиҳани  бажаришда,диссертациянинг «Олисдаги яқинимиз: И. Балдауфнинг  илмий фаолияти ҳақида» («Жаҳон адабиёти».–Тошкент.2016.–№12.– Б.136-138), «Равшан» достонининг немисча таржимаси хусусида фикр - мулоҳазалар» (Олмоншунослик  ва таржимашуносликнинг долзарб муаммолари. –Тошкент. 2011. – Б. 22-27), «Германия туркология мактаблари»даги (Олмоншунослик ва таржимашуносликнинг долзарб муаммолари. –Тошкент. 2011. –Б.27-34) маълумот ва илмий хулосалардан  фойдаланилган (Ўзбек тили, адабиёти ва фольклор институти 2020 йил 11 сентябрдаги 1/334-сон маълумотномаси).Натижада ўзбек фольклорини жаҳонга тарғиб қилишга эришилган;
Гёте институти семинарларида тадқиқотнинг «Die Wiederentdeckung des groβen Dichters» (А.Курелла) асари таржимаси иш дастурига киритилиб, баъзи  ноаниқлик ва хатолар таҳлилга тортилди. «Навоий ғазал, рубоий ва афоризмлари таржимасининг лингвопоэтик таҳлили», «Германия туркийшунослик мактабларининг  илмий - тарихий асослари»  боблари иш жараёнига жорий этилди. «Deutsch-russisch-usbekisches Wörterbuch  der  Abkürzungen», «Шиллер ва ўзбек адабиёти» монографияси, «Kennenlernen - Танишув» тўпламларидан университетларнинг турколог ва талабалари фойдаланмоқдалар. Германиянинг Қуйи Саксония федерал ўлкасида ЕХРО-2000. Ҳанновер жаҳон проектида   К.Швиттерснинг «An Anna Blume» гротеск - ғаройиб ҳажвий асари таржимаси Ҳанноверда дискка ёзилиб, каталогга киритилган. Бундан университетларнинг турколог ўқитувчи ва талабалари фойдаланмоқдалар. Ҳумбольдт университети профессори И. Балдауф ва Германия «Dagۥ yeli» нашриёти таржимони М. Пщеролар билан бўлган мулоқотларда бадиий - илмий таржималар таҳлилларидан фойдаланилган (Jan Helfer.Institutsleiter Goethe-Institut Taschkent.www. goethe. de. 2019 йил 1ноябрдаги маълумотномаси) Натижада бу изланишлар Навоий шахсини англашга ёрдам берган, давлатлар ўртасида дўстлик ришталарини мустаҳкамлашга эришилган;
Берлин Ҳумбольдт ва Фрайе университетлари туркологларига «das Blockseminar» амалий курсини  ўтишда диссертациянинг таржимага оид қисмидан, профессор И.Балдауф билан мулоқотларда бадиий - илмий таржима таҳлилларидан фойдаланилган (Bestätigung der Humboldt Universität zu Berlin• Mittelasienwissenschaft. Prof.Dr.I.Baldauf. 12.01.1996.) Натижада туркологлар билан илмий  ҳамкорлик  ришталарини боғлашга, ўзбек миллатига хосликни  кўрсатишга эришилган;
Туркиянинг «Долзарб санъат» журналида диссертация хулосалари, «Шиллер ва ўзбек адабиёти» (2012. 212 б.) монографияси, Шиллер ижодини Ўзбекистонда тарғиб қилишда ва «Равшан» достонининг таржимаси хусусида фикр-мулоҳазалар” мақоласидан  фойдаланилган  (Аlanya/ Аntalyа. Güncel Sanat Dergısı Yazı Ìşlerı  Müdüri Arslan Bayir.  2020 йил 15 январь ойдаги 6/13 сон  маълумотномаси). Натижада  Шиллер  ижодининг   ўзбек адабиёти  ва театри санъатига таъсири, муштараклик масалалардан туркий халқларнинг воқиф бўлишига, «Равшан» достонини дунёга ёйилишига  эришилган;
Ўзбекистон  Миллий   телерадиокомпаниясида диссертациянинг  Гёте, Шиллер, Ҳайне ижодига бағишланган қисмдан, «Германияда ўқиган  ўзбек йигит - қизлари (М. Султонмуродова, Х. Мажидхонова С. Жаббор, С. Ўктой,) ҳақида», «Олмония таассуротлари» мавзулардан телекўрсатув ва радио эшиттиришларда фойдаланилди. (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 2019 йил 4ноябрдаги 04-25-2327-сон  маълумотномаси). Натижада дастурлар  ранг баранглигига, ўзбек адабиётини жаҳонда  ёйилишини кенгайтиришга, телекўрсатув  ва эшиттиришлар  савиясини  оширишга  ҳисса қўшган;
Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси диссертациянинг «Навоий афоризмлари, ғазал ва рубоийлари таржимаси»га оид фаслларидан «Навоий ва Бобур асарларини хорижий тилларга таглама ва бадиий таржима қилиш масалалари»га бағишланган конференцияда фойдаланилган (Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг 2019 йил 1ноябрдаги 01-03-07/1234-сон маълумотномаси). Натижада бу изланишлар жаҳон туркологларини ўзбек мумтоз адабиёти билан янада яқинроқ таништиришга хизмат қилган;
Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг «Ижод» фонди диссертациянинг Навоийга  оид фаслларидан  «Навоий ва  Бобур асарларини хорижий тилларга таглама ва бадиий таржима қилиш масалалари» мавзуидаги  республика ва халқаро илмий - назарий ва амалий конференцияларни ўтказишда, ғазалларнинг немисчага таржимасини таҳрир қилиш, нашрга тайёрлашда фойдаланган (Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси «Ижод» фондининг 2019 йил 1 ноябрдаги 123-сон маълумотномаси). Натижада  таржима  таҳлиллари адабий алоқалар тараққиётига ҳисса бўлиш баробарида, ўзбек адиблари  ижодини немисларга таништиришга ҳисса қўшган;
Ўзбекистон Республикаси Маданият вазирлиги «Ичан-Қалъа» давлат музей қўриқхонасида янги ташкил этилган Оқ мачит немис меннонитлари экспозициясини очишда «Оқ  мачит  немислари» рисоласига кирган «Тақдир излари номли» бешта сериалда илмий мақоладан фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси  Маданият вазирлигининг 2020 йил 6 июндаги 172-сон маълумотномаси). Натижада Ҳ.Янтценнинг  хон саройида  таржимонлиги туфайли тиллар яқинлашишига, ўзаро маданий алоқалар ривожига эришилган.

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish