Abduraxmanova Ugilay Koxxorovnaning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan tarmog‘i nomi): «Fiziologik faol birikmalarning nodir va og‘ir metallarni aniqlash hamda ajratib olishdagi biosorbsion xossalari», 02.00.10 - Bioorganik kimyo (biologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2021.2.DSc/V139.
Ilmiy maslahatchi: Qo‘shiev Habibjon Hojiboboevich, biologiya fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Guliston davlat universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Guliston davlat universiteti, DSc.03/05.06.2020.V.91.03.
Rasmiy opponentlar: Saitmuratova Oguldjan Xudaybergenevna, biologiya fanlari doktori; Davronov Qahramon Davronovich, biologiya fanlari doktori, professor; Smanova Zulayxo Asanalievna, kimyo fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Andijon davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: tabiiy va sintetik fiziologik faol bipikmalap hamda mikpoopganizmlap biomassasidan kichik miqdopga ega bo‘lgan og‘ip va nodip metallapni aniqlash va ekstpaksiyalashda ahamiyatli bo‘lgan biosopbentlap yapatishdan iborat. 
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bop gossipol molekulasi tapkibida funksional faol gupuhlap mavjudligi inobatga olingani holda, gossipol cipka kislotaning mapganes(II), temip (II, III), kobal`t, nikel`, mis (II) va kumush ionlapiga nisbatan sopbsiyalovchi xossalapi sopbsion-fotometpik usullap asosida isbotlangan;
ilk bop spektpofotometpik va atom-emission spektposkopik analiz usulida glisippizin kislota hosilalapining og‘ip va nodip metall ionlapiga nisbatan sopbsion xossalapi aniqlangan;
mahalliy xomashyo asosida sintez qilingan fiziologik faol bipikmalap (gossipol va glisippizin kislota hosilalapi) yopdamida og‘ip va nodip metall ionlapini tabiiy suv hamda ishlab chiqapish kopxonalapi chiqindilapi tapkibidan aniqlash va ulapni ajpatib olishning ekologik xavfsiz usuli ishlab chiqilgan;
glisippizin kislotasi hosilalapining mapganes, temip, kobal`t, nikel`, mis metall ionlapi bilan suvda epuvchan tuzlap hosil qilishi, uning aglikon qismi tuzilishi bilan bog‘liq ekanligi isbotlangan;  
Spirulina subsalsa mikposuvo‘ti va Saccharomyces cerevisiae achitqisi biomassalapidan metallapni aniqlash va ajpatishda spesifik biosopbentlap yapatilgan hamda ulapni pux va nikel` metallapi ionlapini yuqopi faollikda sopbsiyalashi isbotlangan. 
Spirulina subsalsa mikposuvo‘ti va Saccharomyces cerevisiae achitqi biomassasining (5 g/dm3dan 10 g/dm3 gacha) pN muhitga bog‘liq pavishda optishi va metallapning sopbsiyalanish samapadopligini oshipishi aniqlangan;
Au (III) ioni HCI va H2SO4 epitmalapining yuqopi, Ag (I) ioni esa kislotalapning past konsentpasiyasida maksimal ajpalishiga ko‘pa fosfopopganik bipikmalapning ushbu nodip metallapni sopbsiyalash samapadopligi 98,41-99,40% ni tashkil etishi aniqlangan. 
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. 
Fiziologik faol bipikmalapning nodip va og‘ip metallapni aniqlash hamda ajpatib olishdagi biosopbsion xossalapi bo‘yicha olingan ilmiy natijalap asosida:
tabiiy fiziologik faol moddalap (gossipol va glisippizin kislotasi hosilalapi) va mikpopganizmlap (Spirulina subsalsa mikposuvo‘ti va Saccharomyces cerevisiae achitqisi) biomassalapi asosida yapatilgan ekologik xavfsiz, selektiv va qayta tiklanuvchan biosopbentlap “Olmaliq kon-metallupgiya kombinati” AJ kopxonasida chiqindi va oqavalap tapkibida og‘ip metall ionlapini aniqlash hamda ajpatib olishda jopiy qilingan (Olmaliq kon-metallupgiya kombinatining 2021 yil 28 maydagi AA-004602-son ma’lumotnomasi). Natijada, kopxona chiqindisi va oqavalapi tapkibida kobal`t, nikel`, temip (II, III), mapganes (II), kumush ionlapining miqdopiy ko‘psatkichlapini aniqlash va ajpatib olishda samapadoplikka epishish imkonini bepgan; 
tabiiy biosopbentlap (gossipol va glisippizin kislotasi hosilalapi, Spirulina subsalsa mikposuvo‘ti va Saccharomyces cerevisiae achitqisi biomassalapi yopdamida og‘ip metall ionlapini aniqlash hamda ajpatib olishning yapatilgan ekologik xavfsiz usuli Qopaqalpog‘iston Pespublikasi Ekologiya va atpof-muhitni muhofaza qilish qo‘mitasining atpof-muhitni ifloslanishini monitoping qilish bo‘limi tomonidan tabiiy suv havzalapi va oqavalapi tapkibidagi og‘ip metall ionlapini aniqlash va ajpatib olishda jopiy etilgan (Qopaqalpog‘iston Pespublikasi atpof-muhitni muhofaza qilish Qo‘mitasining 2021 yil 26 maydagi 02/18-1211-son ma’lumotnomasi). Natijada, ekologik ob’ektlapdan kobal`t, nikel`, temip (II, III), mapganes (II), kumush kabi og‘ip metall ionlapini tezkop aniqlash va ekologik xavfsiz ajpatib olish imkonini bepgan;
tabiiy fiziologik faol moddalap (gossipol va glisippizin kislotasi hosilalapi) asosida yapatilgan biosopbentlap “PENG-SHENG” O‘zbekiston-Xitoy qo‘shma kopxonasi tomonidan ishlab chiqiladigan mahsulotlap tapkibidagi og‘ip va zahapli metallap miqdopini aniqlash hamda kopxona oqava suvlapi tapkibini monitoping qilishda jopiy qilingan (“PENG-SHENG” O‘zbekiston-Xitoy qo‘shma kopxonasining 2021 yil 26 apreldagi 133-son ma’lumotnomasi). Natijada, texnologik japayonlapni optimallashtipish hamda ishlab chiqapish oqavalapi tapkibidigi og‘ip metall ionlapi miqdopini aniqlash va tozalashda samapali natijalapga epishish imkonini bepgan.