Усмонов Азизбек Исмайиловичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ёриқ-ғовак муҳитларда аномаль модда кўчиши моделларини тузиш ва сонли тадқиқ этиш», 01.02.05 – Суюқлик ва газ механикаси (физика-математика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.4.PhD/FM543.
Илмий раҳбар: Хўжаёров Бахтиёр Хўжаёрович, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат университети, DSc.03/30.12.2019.FM/T.02.09 
Расмий оппонентлар: Мавлонов Тўлқин, техника фанлари доктори, профессор; Нормуродов Чори Бегалиевич, физика-математика фанлари доктори.
Етакчи ташкилот номи: ЎзР ФА Механика ва иншоотлар сейсмик мустахкамлиги институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади муҳитнинг фракталлигини, адсорбция ҳодисаларини, сизиш тезлиги майдонининг биржинслимас тақсимланишини ҳисобга олган ҳолда ғовак муҳитларда модда кўчиши ва биржинсли бўлмаган суюқликлар сизиши математик моделларини такомиллаштириш ҳамда масалани сонли ечишнинг самарали алгоритмини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
макро- ва микроғовакли цилиндрик зоналардан иборат фрактал тузилишга эга бўлган муҳитда аномаль модда кўчиши жараёнининг математик модели каср тартибли хусусий ҳосилали дифференциал тенгламалар асосида такомиллаштирилган;
макро- ва микроғовакли цилиндрик зоналардан иборат фрактал тузилишга эга бўлган муҳитда модда кўчиши масаласи қўйилган ва сонли ечилган. Макро ва микроғовакда муаллақ заррачалар концентрацияси профилларининг ўзгариши ҳамда микроғовакда локал концентрация майдони аниқланган. Зоналарнинг умумий чегарасидан ўтувчи нисбий модда сарфи ва динамикасининг номонотонлик ҳодисаси аниқланган;
адсорбция ҳодисасини ҳисобга олиб фрактал тузилишга эга бўлган цилиндрик икки зонали муҳитда модда кўчиши масаласи қўйилган ва сонли ечилган. Адсорбциянинг турли мувозанат, номувозанат, чизиқли, ночизиқли кўринишлари қаралган. Адсорбция ретардацион эффектлар билан бирга модданинг тарқалиш жараёнини умумий кечикишига олиб келиши аниқланган; 
адсорбция ҳодисалаларини ҳисобга олган ва олмаган ҳолларда сизиш тезлиги майдонининг биржинслимас тақсимланишини ҳисобга олиб фрактал тузилишли икки ўлчовли икки зонали цилиндрик муҳитда модда кўчиши ва суюқлик ҳаракатининг математик модели такомиллаштирилган ва масалани ечишнинг самарали сонли алгоритми яратилган. 
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Фрактал тузилишли биржинслимас ғовак муҳитларда аномаль модда кўчиши жараёнларининг такомиллаштирилган моделларини сонли тадқиқ этиш учун ишлаб чиқилган ҳисоблаш алгоритмлари ва дастурий воситалари асосида:
фрактал тузилишли икки зонали цилиндрик муҳитларда модда кўчиши ва суюклик ҳаракатининг такомиллаштирилган математик модели, унга мос масалани ечишнинг самарали сонли алгоритми ва дастурий мажмуаси ЁОТ-Фтех-2018-149 рақамли «Ночизиқли чегаравий шартлар билан тасвирланадиган икки компонентали муҳитларда ночизиқли фильтрация жараёнларини математик моделлаштириш» мавзусидаги фундаментал лойихада икки компонентали муҳитларда ночизиқли фильтрация жараёнларини математик моделлаштириш ва сонли ечишда фойдаланилган (Ўзбекистон Респуб-ликаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 25 декабрдаги 89-03-5528-сонли маълумотномаси). Илмий натижанинг қўлланилиши натижасида ишлаб чиқилган ҳисоблаш алгоритми ечим аниқлигини ошириш ва хисоблаш учун кетадиган вақтни сезиларли даражада кисқартириш имконини берган;
цилиндрик ғовак муҳитларда модданинг аномаль кўчиши жараёнини ифодаловчи каср тартибли дифференциал тенгламалар учун қўйилган бошланғич-чегаравий масалани сонли ечиш алгоритми ва дастурий таъминоти 01-01-17-1921FR рақамли (New method of solution of pursuit and evasion differential games with many pursuers on manifolds with Euclidean metric) хорижий илмий-тадқиқот фундаментал гранти доирасида чизиқли дифференциал ўйинлар учун қўйилган масалаларни ечишга жорий этилган (Малайзия, Путра университети, 2020 йил 14 ноябрдаги маълумотнома). Натижада алгоритм ва дастурий таъминотнинг қўлланилиши бошқариладиган параметрлар бўйича геометрик чекловлар бўлганда учта ўйинчининг чизиқли дифференциал ўйини масаласини ечиш имконини берган;
ғовак муҳитлардаги модда кўчиши жараёнининг такомиллаштирилган математик модели ва сонли ечиш алгоритмидан №БВ-М-Ф4-001 рақамли «Мураккаб иссиқлик ва модда алмашинувига доир кўп ўлчовли масалаларнинг математик моделлари ва тақсимланган самарали ҳисоблаш алгоритмлари» номли фундаментал лойиҳада фрактал структурали икки зонали ғовак муҳитда суспензия сизиши ва модда кўчиши жараёнларини тадқиқ этишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлигининг 2021 йил 24 февралдаги 33-8/1381-сонли маълумотномаси). Ишлаб чиқилган ҳисоблаш алгоритми босим майдони ўзгаришини башоратлаш аниқлигини ошириш ва ҳисоблаш учун кетадиган вақтни сезиларли даражада қискартириш имконини берган;
“Ёриқ-ғовак муҳитда номувозанат адсорбцияни ҳисобга олиб модда кўчиши жараёнини ҳисоблаш” масаласини ечиш дастуридан (№ DGU 07276) Жиззах вилояти Сирдарё-Зарафшон ирригация тизимлари ҳавза бошқармаси тасарруфидаги Жиззах сув омборини сув билан тўлдириш жараёнида сув билан бирга оқиб кирган чўкинди ва ифлосланишнинг тарқалишини баҳолаш ҳамда тўғоннинг ёриқларига сувнинг сизиш даражасини баҳолаш мақсадида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлигининг 2021 йил 24 февралдаги 33-8/1381-сонли маълумотномаси). Натижада суғориш масалаларида қатламларнинг ёриқдан ва ёриқ-ғовак муҳитдан иборат эканлигини ҳисобга олиб, дастур асосида конвектив-диффузион кўчиш жараёнидаги адсорбциянинг ролини баҳолаш ҳамда муҳандислик ҳисобларини ўтказишга кетадиган вақт ва меҳнатни 4% қисқартириш имконини берган.