2021 yil 11 aprelda Kun.uz internet resursida Umidjon Axunjonov tomonidan e’lon qilingan “Sifatsiz olimlar tayyorlashda davom etamizmi? Ilm sohasida tuzatilishi lozim bo‘lgan jabhalar haqida” nomli maqolaga O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi
Oliy attestatsiya komissiyasining

MUNOSABATI

Mamlakatimizda bugungi kunda yangi O‘zbekistonni barpo etish jarayonida ta’lim va ilm-fan sohalarini tubdan rivojlantirish, uning moddiy-texnik bazasini jahon andozalari darajasida tashkil etish, olimlarni, ayniqsa, iqtidorli yoshlarni har jihatdan qo‘llab-quvvatlash borasida salohiyatli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Bu borada, jumladan, ilmiy tadqiqot va innovatsiyalar bo‘yicha faoliyatni samarali tashkil etishga yo‘naltirilgan 3 ta qonun qabul qilingani, doktoranturaga qabul kvotalari sezilarli darajada oshirilgani, oliy ta’lim muassasalari soni 69 tadan (2015) 132 taga etkazilgani hamda professor-o‘qituvchilarning o‘rtacha ish haqi kamida 4 barobarga ortgani, jahon andozalariga muvofiq holda ilmiy laboratoriyalar barpo etilayotgani kabilarni misol tariqasida keltirish mumkin.
2021 yil 11 aprelda “Kun.uz” internet resursida Umidjon Axunjonovning “Sifatsiz olimlar tayyorlashda davom etamizmi? Ilm sohasida tuzatilishi lozim bo‘lgan jabhalar haqida” nomli maqolasi e’lon qilindi. Lekin, afsuski, maqolada oliy malakali ilmiy kadrlar attestatsiyasiga oid fikrlar asossiz bo‘lib, ular haqiqatga to‘g‘ri kelmaydi. Bu borada sohada amalga oshirilgan ijobiy o‘zgarishlar va ilmiy jamoatchilik bilan bamaslahat amalga oshirilishi rejalashtirilgan o‘zgarishlar e’tiborga olinmagan.
Maqolada “sifatsiz olimlar” va “biz gumanitar sohada ilm va tadqiqot nimaligini tushunmaydigan olimlar” deganda U.Axunjonov kimlarni ko‘zda tutayotganini o‘zi uchun aniqlab olishi kerak.
Umidjon Axunjonovdan maqolada keltirilgan “sifatsiz olimlar” ro‘yxatini va ularning sifatsiz ishlariga oid asoslovchi hujjatlarni OAKga taqdim etishini so‘raymiz. Taqdim etilgan hujjatlar ko‘rib chiqilib, asosli deb topilgan taqdirda o‘rnatilgan tartibda “sifatsiz olimlar” ilmiy darajalaridan mahrum etiladi.
Maqoladagi oliy malakali ilmiy va ilmiy-pedagog kadrlar attestatsiyasiga oid bildirilgan fikrlar asossiz bo‘lib, ular quyidagilar bilan tavsiflanadi:
Birinchidan, “Bizda Oliy attestatsiya komissiyasi (OAK) degan tashkilot bor. Bu tashkilotda ilmiy ishlar mavzulari quyidagicha ko‘rib chiqiladi: bo‘lajak ilmiy ish mavzusini tadqiqotchi OAKga jo‘natadi, OAK buni o‘rganib, tasdiq yoki rad javobini beradi. Tadqiqotchi javobni bir necha oy kutadi...”.
Mazkur fikrlar quyidagilarga ko‘ra asossizdir:
a) amaldagi tartib-qoidaga ko‘ra, mavzular avval tegishli oliy ta’lim (OTM) va ilmiy-tadqiqot (ITM) muassasalari kengashi qarori bilan tasdiqlanadi, so‘ng OAKga tadqiqotchi tomonidan emas, OTM yoki ITM tomonidan o‘rnatilgan tartibda elektron hujjat aylanish tizimi orqali taqdim etiladi;
b) mavzular OAK tomonidan tasdiqlanmaydi, ular ekspertizadan o‘tkazilmagan holda ro‘yxatga olinib (raqamlanib), fan tarmoqlari bo‘yicha tizimlashtiriladi va “OAK Byulleteni”da e’lon qilinadi, xolos;
v) tadqiqotchi javobni 1 (bir) daqiqa ham kutmaydi, chunki mavzu OAKda ro‘yxatga olinmagan va e’lon qilinmagan bo‘lsa ham, tadqiqotchi attestatsiya jarayonini davom ettirishi, jumladan malakaviy imtihonlarni topshirishi, dissertatsiyani muhokamadan o‘tkazishi mumkin.
Ma’lumot uchun: 2017 yilda OAK tomonidan quyidagi qoida bekor qilingan: “Malakaviy imtihonlarni topshirish uchun mavzular OAKda ro‘yxatdan o‘tkazilgan bo‘lishi kerak”.
Ikkinchidan, “O‘zbekistondagi mahalliy universitetlarning ba’zilaridagina ilmiy kengashlar mavjud. Bu degani ilmiy sohada butun respublika olimlari bir-birini deyarli shaxsan taniydi, O‘zbekistonda ilm «vakuum» ichida «rivojlanmoqda»”.
Mazkur fikrlar quyidagilarga ko‘ra asossizdir:
Mamlakatimizda ta’lim va fan sohalarini zamonaviy talablar asosida rivojlantirishga juda katta e’tibor berilmoqda. Jumladan, 01.02.2017 yil holati bo‘yicha 40 ta ilmiy kengash mavjud bo‘lgan bo‘lsa, talab va mavjud ilmiy salohiyatdan kelib chiqqan holda, bugungi kunda 222 ta ilmiy kengash faoliyat olib bormoqda. Hududlarda joylashgan OTM ilmiy salohiyatidan unumli foydalanish va izlanuvchilarga qulay shart-sharoit yaratish maqsadida ular huzurida tuzilgan (01.02.2017 y.) 5 ta ilmiy kengash 100 taga etkazildi. Ular tarkibiga halol va o‘z sohasining etakchi olim-mutaxassislari kiritilgan. Bunga misol tariqasida Toshkent shahridagi Xalqaro Vestminster universiteti huzurida tuzilgan ilmiy kengash tarkibini keltirish mumkin.
Uchinchidan, “Bizda ilmiy ishlar himoyasi uchun ilmiy ish natijalarining amaliy tatbiqi bo‘yicha ilmiy ish bilan bog‘liq tashkilotdan tasdiq so‘raladi.... Aniqki, mazkur byurokratik bosqichda tanish-bilishchilik qo‘l keladi: «sizdan nima ketdi – «amaliyotga joriy etildi» deb qo‘l qo‘yib yuboring, javobgarligi yo‘q buning...». Xorijiy universitetlarda esa tadqiqotlar asosan tayanch tadqiqotlar bo‘lib, asosan nazariyalar yaratishga xizmat qiladi, bizdagi tadqiqotlarga o‘xshab, qaysidir kompaniya misolida bozorga yoki amaliy tadqiqotlarga asoslanmaydi.”.
Mazkur fikrlar quyidagilarga ko‘ra asossizdir:
a) amaldagi tartib-qoidaga ko‘ra, amaliy tatbiqi bo‘yicha tegishli tashkilotdan ma’lumotnoma so‘raladi. Lekin maqolada ko‘rsatilgan “«sizdan nima ketdi – «amaliyotga joriy etildi» deb qo‘l qo‘yib yuboring, javobgarligi yo‘q buning...»” degan fikr haqiqatga to‘g‘ri kelmaydi.
U.Axunjonovdan «shunday ishlar to‘g‘risida» asoslovchi hujjatlarni OAKga taqdim etishni so‘raymiz. Taqdim etilgan hujjatlar ko‘rib chiqilib, asosli deb topilgan taqdirda o‘rnatilgan tartibda bunday «olimlar»  ilmiy darajalaridan mahrum etiladi.
b) xorijda ham biz kabi amaliy ahamiyatga molik tadqiqotlar, jumladan dissertatsion tadqiqotlar amalga oshiriladi. Kompaniyalar o‘z faoliyati raqobatbardoshligini ta’minlash maqsadida zamonaviy ilmiy laboratoriyalarga ega yoki ilmiy markazlar bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘yadilar. Xorijiy kompaniyalar tomonidan ilmiy izlanishlar uchun juda katta mablag‘ sarf etiladi.
v) bizda ham xorijdagi kabi nazariy yo‘nalishdagi tadqiqotlar, jumladan, dissertatsion tadqiqotlar amalga oshiriladi. Nazariy ahamiyatga molik dissertatsiyalarda olingan ilmiy-nazariy yangiliklarga ma’lumotnoma so‘ralmaydi.
To‘rtinchidan, “OAK ilmiy tadqiqotlar tizimida uzoq yillar ikki bosqichli tizimni, ya’ni nomzodlik va doktorlik tizimini (2010-yillargacha), keyin ma’lum muddatda yakka bosqichli DS tizimini va so‘nggi yillarda PhD va DS tizimlarini joriy etib kelmoqda. Qizig‘i, rivojlangan dunyoda yagona PhD tizimi mavjud, xolos.”.
Mazkur fikrlar quyidagilarga ko‘ra asossizdir:
Mantiqan olganda jahon tajribasining ko‘rsatishicha, har qanday ijtimoiy yoki iqtisodiy hodisaning tarixiy rivojida milliy xususiyatlar, albatta, e’tiborga olinadi. Xorijiy tajribani aynan ko‘chirib olish kutilayotgan samaraga erishish imkonini bermaydi. Oliy ta’limdan keyingi ta’lim tizimida quyidagi omillarga alohida e’tibor qaratish zarur: sohaning o‘ziga xos xususiyatlari; maqsadga erishishning tarixiy shart-sharoitlari; rivojlanish darajasi va uni bosqichma-bosqich jadallik bilan yuksaltirib borish.  
Mamlakatimizda oliy ta’limdan keyingi ta’lim tizimini tashkil qilish strategik taraqqiyotimiz maqsadlari va ilg‘or jahon amaliyotiga asoslangan holda amalga oshirilmoqda.
2013 yilning 1 yanvaridan boshlab oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’limning bir bosqichli tizimi (DSc) joriy qilinishi oliy malakali ilmiy va ilmiy-pedagog kadrlar tayyorlash va attestatsiyadan o‘tkazish tizimini umumqabul qilingan xalqaro talablar va standartlarga yaqinlashtirishda muhim qadam bo‘ldi. Mazkur tizim 2013-2016 yillarda o‘zini oqlagan holda, 2017 yildan mamlakatimiz ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotini ta’minlashda, jumladan, quyidagilarni e’tiborga olib, ushbu tizimning o‘rnini qayta anglash zarurati paydo bo‘ldi: ilmiy kadrlar tayyorlash jarayonini tobora jadal rivojlantirish va sifatini oshirish; iqtidorli yoshlarni ilm-fanga keng jalb qilish; OTM va ITMning ilmiy salohiyatini mustahkamlash; ilmiy salohiyatdan respublikaning innovatsion rivojlanishida samarali foydalanish.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 16 fevraldagi PF–4958-son “Oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim tizimini yanada takomillashtirish to‘g‘risida”gi Farmoni asosida 2017 yil 1 iyuldan boshlab oliy ta’limdan keyingi ta’limda ikki pog‘onali tizimning joriy etilishi ta’lim va fan integratsiyasini samarali tashkil qilish asosida mavjud muammolarni bartaraf etishda muhim ahamiyat kasb etdi. Oliy ta’limdan keyingi ta’limning ikki pog‘onali tizimini joriy qilgan holda, talabgorlarni PhD va DSc ilmiy darajalarida tasdiqlash amaliyoti  ta’lim va fan integratsiyasini ta’minlagan holda, avvalo, quyidagi maqsadlarni amalga oshirishga mustahkam poydevor yaratdi:
a) mazkur tizim jamiyat taraqqiyoti va tabiat hodisalarining evolyusion tarzda ob’ektiv rivojlanishiga monand ravishda kadrlar tayyorlash, ilmiy tadqiqotlar sifati va natijadorligini tubdan oshirishda muhim omil bo‘lib xizmat qiladi;
b) iqtidorli yoshlarni ilmiy faoliyatga keng jalb qilish va falsafa doktori (PhD) ilmiy darajasi asosida tadqiqotlarni tashkil etish ilmiy salohiyatni mustahkamlashda va oliy malakali kadrlar seleksiyasini amalga oshirishda muhim vosita sifatida alohida ahamiyat kasb etadi;
v) oliy ta’limdan keyingi ta’limning bir bosqichli tizimi sharoitidagi cheklashni bartaraf etishga xizmat qiladi;
g) salohiyatli va muayyan tajribaga ega ilmiy darajali mutaxassislar tomonidan fan doktori (DSc) ilmiy darajasi bo‘yicha tadqiqotlarni amalga oshirish, o‘z navbatida, mavjud ilmiy maktablar nufuzini yanada oshirish, yangi ilmiy maktablarni shakllantirish va ularni rivojlantirishga xizmat qiladi;
d) milliy xususiyatlarimizni e’tiborga olgan holda, OTM/ITMni jahon andozalariga moslashtirish, ta’lim va ilm-fan sifatini yuksaltirib borish va samarali boshqaruv tizimini to‘laqonli joriy etish bo‘yicha o‘tish davrida oliy ta’limdan keyingi ta’lim ikki pog‘onali tizimining imkoniyatlaridan unumli foydalanishga xizmat qiladi.
Beshinchidan, “Bugunga kelib OAK dunyoning eng reytingi baland 300 universitetlarining PHDlariga avtomatik DS berish amaliyotini «joriy» qildi. Harna! O‘sha yuqori reytingli universitetlardan PHD olgan hamkasblarimiz uchun xursandman. Lekin, yana mantiq izlayman: nima uchun top 500ni emas, yoki top 1000ni emas, yoki bira to‘la barchasini emas?”.
Ma’lumot uchun: Umidjon Axunjonovning xorijiy davlat tomonidan berilgan ilmiy daraja to‘g‘risidagi diplomini (PhD) to‘g‘ridan-to‘g‘ri fan doktori (DSs) sifatida tan olish bo‘yicha hujjatlari Toshkent shahridagi Xalqaro Vestminster universiteti tomonidan OAKga taqdim etilgan. Mazkur diplomni bergan universitet xalqaro reytingda 300 talikka kirmagan.
Mazkur fikrlar quyidagilarga ko‘ra asossizdir:
Mamlakatimizda keyingi yillarda xalqaro aloqalarning shiddatli kengayishi, ta’lim va ilm-fan sohalarida xalqaro integratsiyaning yo‘lga qo‘yilishi sharoitida oliy ta’limdan keyingi ta’lim tizimini rivojlantirish, xorijiy davlatlarda ilmiy darajalar olganlik to‘g‘risidagi hujjatlarni tan olish tartibi bosqichma-bochqich, optimal qamrov va izchillik asosida takomillashtirib borilmoqda. “Xalq davlat organlariga emas, davlat organlari xalqqa xizmat qilishi kerak”, degan tamoyilga amal qilgan holda, sohadagi o‘zgarishlar yuzasidan 2018-2020 yillarda, jumladan, viloyatlarda joylashgan OTM/ITM ilmiy jamoatchilik ishtirokida 118 ta uchrashuv o‘tkazilib, unda yangi o‘zgarishlar ham keng muhokama qilingan. Bu borada xalqaro reytinglarda salohiyatli o‘rinlarni egallagan etakchi oliy ta’lim muassasalari bilan mustahkam aloqalarni yo‘lga qo‘yishga alohida e’tibor qaratildi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 29 oktyabrdagi PF–6097-son “Ilm-fanni 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi Farmoniga asosan oliy ta’limdan keyingi ta’limning bir pog‘onali tizimi joriy qilingan xorijiy davlatlarning ro‘yxati har yili o‘rnatilgan tartibda tasdiqlanadigan xalqaro reytinglarda birinchi 300 ta o‘rindan birini egallagan oliy ta’lim tashkilotlarida olingan falsafa doktori (PhD) yoki fan doktori (DSc) ilmiy darajasi to‘g‘risidagi hujjatlari O‘zbekiston Respublikasida fan doktori (DSc) sifatida to‘g‘ridan-to‘g‘ri tan olinadi. Unga muvofiq, jumladan, Toshkent shahridagi Xalqaro Vestminster universitetining 11 nafar xodimining PhD diplomlari fan doktori (DSc) sifatida to‘g‘ridan-to‘g‘ri tan olindi (D.Ibragimov, Z.Askarov, N.Alimuxamedova, V.Jonatan, O.Yuldashev, F.Karimov, P.Malvichini, M.Klark, B.Muxopadyay, O.P.Rosh, X.Sayfutdinov).
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining mazkur farmoniga ko‘ra, xalqaro reytinglarda birinchi 300 ta o‘rindan birini egallagan oliy ta’lim tashkilotlarida olingan professor, dotsent, katta ilmiy xodim va ularga tenglashtirilgan boshqa ilmiy unvonlar to‘g‘risidagi hujjatlar OTM va ITM kengashlarining tavsiyasiga asosan O‘zbekiston Respublikasida qo‘shimcha ekspertiza o‘tkazmasdan va boshqa sinovlarsiz to‘g‘ridan-to‘g‘ri tan olinadi.
“Xorijiy davlatlarda ilmiy darajalar olganlik to‘g‘risidagi hujjatlarni tan olish tartibi to‘g‘risidagi nizom”ning loyihasida xorijiy davlatlarda ilmiy darajalar olganlik to‘g‘risidagi hujjatlarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri tan olish ham ko‘zda tutilgan (mamlakatimizning xalqaro bitimlari va shartnomalari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va Hukumatining hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda xorijiy davlatlarda mutaxassislarni maqsadli tayyorlash asosida olingan ilmiy darajalar haqidagi hujjatlar; “El-yurt umidi” jamg‘armasi orqali xorijiy davlatlarda mutaxassislarni maqsadli tayyorlash asosida olingan ilmiy darajalar haqidagi hujjatlar; vazirlik va idoralarning yo‘llanmalari bilan xorijiy davlatlar tomonidan ajratilgan kvota (grant)lar hisobidan xorijiy davlatlarda mutaxassislarni maqsadli tayyorlash asosida olingan ilmiy darajalar haqidagi hujjatlar).
Oltinchidan, “Ilmiy ish qilishga ixlosmand kadrlarga eng kamida IELTS 6 (TOEFLibt 80) talabini qo‘yish kerak. Bu orqali, birinchidan, ilmga haqiqiy ilmlilarning kirib kelishi ta’minlanadi. Xalqaro miqyosdagi maqola va ishlar bilan tanishish uchun bari bir tadqiqotchidan ingliz tilini yaxshi bilish qat’iy talab etiladi”.
Mazur fikrlar quyidagilarga ko‘ra asossizdir:
Amaldagi tartib-qoidaga ko‘ra, bugungi kunda talabgorlardan chet tili bo‘yicha malakaviy imtihonni topshirishda tegishli malaka talab etilib, baholash tizimi doimiy ravishda takomillashtirib boriladi. Masalan, talabgorlar malaka bilimlari  IELTS (o‘rtacha 5,5 balldan kam bo‘lmagan), TOEFL (RVT) (567 balldan kam bo‘lmagan), TOEFL (iBT) (87 balldan kam bo‘lmagan) hamda kamida V2 darajasidagi CEFR, Test DaF (Test Deutsch als Fremdsprache fur auslandische Studienbewerber), GOETHE-ZERTIFIKAT, DALF (Diplome approfondi de langue francaise) va Davlat test markazining malakaviy sertifikati asosida ham baholanmoqda.
Bugungi kunda mamlakatimizda ta’lim sohasida amalga oshirilayotgan islohotlar tarkibida chet tilini o‘zlashtirishga juda katta e’tibor qaratilmoqda. 2021 yilda fizika va xorijiy filologiya fanlariga alohida e’tibor qaratilgan. Bundan kelib chiqqan holda, qator maqsadli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Ettinchidan, “Ilmiy ishlar rejalarini an’anaviy 3-5 bo‘limli (nazariya, hozirgi holat, rivojlantirish istiqbollari) shakldan halqaro (adabiyotlar tahlili, metodologiya, tahlil va muhokama) shakliga o‘tkazish lozim”.
Mazkur fikrlar quyidagilarga ko‘ra asossizdir:
Amaldagi tartib-qoidada dissertatsiyaning tarkibi “nazariya - hozirgi holat - rivojlantirish istiqbollari” shaklida bo‘lishi kerak degan talab yo‘q. Tartib-qoidada fan doktori (DSc) ilmiy darajasini olish uchun tayyorlangan dissertatsiya kamida to‘rtta bobdan va falsafa doktori (PhD) ilmiy darajasi bo‘yicha dissertatsiya kamida uchta bobdan iborat bo‘lishi belgilangan.
Shunga ko‘ra, muallif o‘z tadqiqotining maqsadi va xususiyatidan kelib chiqib, dissertatsiya tarkibini “nazariya, hozirgi holat, rivojlan-tirish istiqbollari, adabiyotlar tahlili, metodologiya, tahlil va muhokama”  talablari asosida shakllantiradi. Masalan, har bir dissertatsiyada xalqaro shaklga ko‘ra, albatta, adabiyotlar tahlili keltiriladi.
Sakkizinchidan, “Ilmiy seminar va ilmiy kengashlar tarkibini imkon darajasida zamonaviy tadqiqot bilimlariga ega yosh mutaxassislar bilan yangilash...”.
Mazkur fikr quyidagilarga ko‘ra asossizdir:
Amaldagi tartib-qoidaga ko‘ra, ilmiy darajalar beruvchi ilmiy kengashlar tarkibi mazkur ilmiy kengash yoki u faoliyat ko‘rsatayotgan OTM/ITM tavsiyasi asosida shakllantiriladi. Bugungi kunda ilmiy kengashlar tarkibiga iqtidorli yosh olimlar kiritilgan. Masalan, Toshkent shahridagi Xalqaro Vestminster universitetihuzuridagi ilmiy kengash tarkibining deyarli 30 foizini 37 yoshgacha bo‘lgan yosh olimlar tashkil etadi.
Bundan tashqari, amaldagi tartib-qoidaga ko‘ra, ilmiy kengashlar tarkibining kamida 15 foizi har yili belgilangan tartibda yangilanib boriladi. Ushbu yangilanish jarayonida iqtidorli yosh olimlarni ilmiy kengashlar tarkibiga kiritishga alohida e’tibor qaratiladi.

Umidjon Axunjonovga sihat-salomatlik, uzoq umr, ilmiy va pedagogik faoliyatida katta muvaffaqiyatlar tilaymiz.

OAK Axborot xizmati