Ғоппоров Фаррухжон Фарходжон ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ғўзанинг С-8295, Келажак, Жарқўрғон, С-5707 навлари суғориш тартиби ва озиқлантириш меъёрларини ишлаб чиқиш (Тошкент вилоятининг суғориладиган типик бўз тупроқлар шароитида)”, 06.01.02- Мелиорация ва суғорма деҳқончилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2020.4.PhD/Qx441.
Илмий раҳбар: Шамсиев Акмал Садирдинович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти, DSc.05.30.12.2019.Qx/B.42.01.
Расмий оппонентлар: Исаев Сабиржан Ҳусанбаевич, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Тунгушова Дилбар Абдукаюмовна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат аграр университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ўрта толали С-8295, Келажак, Жарқўрғон, С-5707 ғўза навларининг мақбул суғориш тартиблари ва минерал ўғитлар билан озиқлантириш меъёрларини илмий асосда ишлаб чиқиш, суғориш муддатларини барг ҳужайра шираси концентрацияси орқали тезкор аниқлаш технологиясини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Тошкент вилоятининг суғориладиган типик бўз тупроқлари шароитида ўрта толали С-8295, Келажак, Жарқўрғон, С-5707 ғўза навларидан юқори ва сифатли пахта ҳосили етиштиришда мақбул суғориш тартиблари ва минерал ўғитлар N225 P157,5 K112,5 кг/га билан озиқлантириш меъёрлари аниқланган;
сув танқислигини юмшатишда сувсизликка нисбатан чидамли Келажак, Жарқўрғон ғўза навлари танланган ва сув тежашда суғоришларни ЧДНСга нисбатан 65-65-60 %намликда1-2-1 суғориштизимиишлаб чиқилган;
ўрта толали ғўза навларидан юқори ва сифатли пахта ҳосили етиштириш учун йиллик минерал ўғитларни қўллашнинг N225 P157,5 K112,5 кг/га меъёриишлаб чиқилган;
cуғориладиган типик бўз тупроқлар шароитида тупроқда етарлича нам тўпланиб, ўсимликлар яхши ўсиб-ривожланиши учун ўрта толали С-8295, С-5707 ғўза навларини тупроқ намлиги ЧДНСга нисбатан 70-75-65 % суғориш олди тупроқ намлигида 1-4-1 тизимда суғориш мақбул эканлиги аниқланган;
суғориш муддатларини замонавийэлектрон қўл рефрактометри ёрдамида тезкор аниқлаш технологияси такомиллаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Тошкент вилоятининг суғориладиган типик бўз тупроқлари шароитида ўрта толали ғўза навларининг мақбул суғориш тартиби ва минерал ўғитлар билан озиқлантириш меъёрларини ишлаб чиқиш бўйича олиб борилган тадқиқот натижалари асосида:
пахтачилик билан шуғулланувчи фермер хўжаликлари ва кластерларга қўлланма сифатида фойдаланиши учун «Ғўзанинг суғориш муддатларини электрон қўл рефрактометри ёрдамида тезкор аниқлаш» ҳамда «Ўрта толали С-8295 ва Келажак ғўза навларини парваришлаш агротехнологияси» бўйича тавсияномалар тасдиқланган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2020 йил 4 ноябрдаги 02/020-3615-сон маълумотномаси). Ушбу тавсияномалар Тошкент вилоятидаги қишлоқ хўжалиги бошқармалари ходимлари, пахтачилик билан шуғулланувчи фермер хўжаликлари ва кластерлар учун С-8295 ва Келажак ғўза навларини парваришлашда қўлланма сифатида хизмат қилмоқда;
сув танқислигига нисбатан чидамли ўрта толали Келажак ғўза навини суғориш муддатларини тезкор аниқлашнинг такомиллашган технологияси ваКелажак ғўза нави ЧДНСга нисбатан 65-65-60 % суғориш олди тупроқ намлигида суғорилиб, минерал ўғитлар билан гектарига N-225, P-157,5, K-112,5 кг/га меъёрда озиқлантириш агротехнологияси Тошкент вилоятининг Бўка туманидаги Жамбул ҳудудининг «Алишер Қурбонали», «Бахтиёр Самариддин» фермер хўжаликларида жами 63 гектар пахта майдонида жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2020 йил 4 ноябрдаги 02/020-3615-сон маълумотномаси). Натижада андоза навга нисбатан гектарига 3-4 центнер қўшимча пахта ҳосили олинган ва 1000 дона чигит вазни 8-9 г га ошганлиги, сув ресурслари 10-15% тежалишига эришилган;
Тошкент вилоятининг Пискент туманидаги Қодиров ҳудудига қарашли «Ҳакимов» фермер хўжалигида “Жарқўрғон” ғўза навини парваришлашда сув ресурсларини 10-15% га тежаш имконини берадиган мақбул технологияси ваЖарқўрғон ғўза нави ЧДНСга нисбатан 65-65-60% суғориш олди тупроқ намлигида суғорилиб, минерал ўғитлар билан гектарига N-225, P-157,5, K-112,5 кг/га меъёрларда озиқлантириш агротехнологияси жами 10 гектар майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2020 йил 4 ноябрдаги 02/020-3615-сон маълумотномаси). Натижада андоза навга нисбатан 1-2 маротабагача суғориш сони камроқ бўлиши ҳисобига суғориш сувлари тежалиб, гектаридан 5-6 центнер қўшимча пахта ҳосили олиниб, рентабеллик 10-12 фоизга юқори бўлиши таъминланган;
Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институтининг Оққовоқ тажриба участкасида ғўзанинг эртапишар С-8295 навини самарали парваришлаш агротехнологиясиЧДНСга нисбатан 70-75-65 % суғориш олди тупроқ намлигида суғорилиб, минерал ўғитлар билан гектарига N-225, P-157,5, K-112,5 кг/га озиқлантириш меъёрлари 1 гектар майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2020 йил 4 ноябрдаги 02/020-3615-сон маълумотномаси). Натижада андоза навга нисбатан гектаридан 7-8 центнер қўшимча пахта ҳосили олиниб, 1000 дона чигит вазни 8-9 г га ва мойдорлик кўрсаткичлари эса 2,0-2,5 % ошганлиги ва 1-терим салмоғи юқори бўлганлиги аниқланган;
ўрта толали С-5707 ғўза навини парваришлашнинг мақбул агротехнологиялари суғориш олди тупроқ намлиги ЧДНСга нисбатан 70-75-65 % да суғорилиб, минерал ўғитлар билан гектарига N-225, P-157,5, K-112,5 кг/га озиқлантириш меъёрлари Тошкент вилоятининг Оққўрғон туманида 12 гектар майдонда жорий этилган (Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2020 йил 4 ноябрдаги 02/020-3615-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида бир дона кўсакдаги пахта вазни, қуруқ массаси ортиши, гектаридан 4-5 центнер қўшимча пахта ҳосили олиниб, чигит мойдорлиги 2,3-2,6 % га ошиши ва рентабеллик юқори бўлиши таъминланган.