Matyakubov Zafarbek Sharipovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Tarixiy yodgorliklarda Anacanthotermes avlodi termit tabaqalarining rivojlanishi va qiyosiy tahlili (Ichon qal’a muzeyi misolida)», 03.00.06 – Zoologiya (biologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2018.2.PhD/B195.
Ilmiy rahbar: Abdullaev Ikram Iskandarovich, biologiya fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Urganch davlat universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Qoraqalpoq davlat universiteti, PhD.03/30.12.2019.V.20.04.
Rasmiy opponentlar: Zokirov Islomjon Ilxomjonovich, biologiya fanlari doktori; Juginisov Tangirbergen Isaevich, biologiya fanlari nomzodi, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Andijon davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: tarixiy yodgorliklarda Anacanthotermes avlodi termit tabaqalarining rivojlanish xususiyatlarini aniqlash va ularga qarshi zamonaviy kurash chora-tadbirlarini ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
Anacanthotermes avlodi termitlarining madaniy me’ros ob’ektlarida tarqalish va binolarni zararlash xususiyatlari aniqlangan;
Anacanthotermes avlodi termit tabaqalarining funksional rivojlanishi xususiyatlari ochib berilgan;
tarixiy yodgorliklarda termitlarning tashqi omillar bilan bog‘liq migratsiyasi asoslangan;
Ichon qal’a tarixiy yodgorligida termitlar soni va grunt suvlari sathi o‘rtasidagi bog‘liqlik qonuniyati ochib berilgan;
termitlarga qarshi yangi kimyoviy hamda biologik insektisidlar ta’siri samaradorligi ochib berilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Tarixiy yodgorliklarda Anacanthotermes avlodi termit tabaqalarining rivojlanishi va qiyosiy tahlili bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
termitlar tarqalgan turar joy binolari, tarixiy obidalar va boshqa inshooatlarda patogenli em-xo‘raklarni joylashtirish bo‘yicha ishlab chiqilgan samarador sxema Xorazm viloyati Favqulodda vaziyatlar boshqarmasi amaliyotiga joriy etilgan (O‘zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligining 2020 yil 8 avgustdagi 2/4/32-1742-son ma’lumotnomasi). Natijada, termitlarning tarqalish va binolarni zararlashi bilan bog‘liq yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan favqulodda vaziyatlarni oldini olish va aholi hududlarini muhofaza qilish imkonini bergan.
xlorafos, fipronil va yangi Nortex kabi kimyoviy preparatlar asosida termitlarga qarshi kurash bo‘yicha ishlab chiqilgan tavsiyalar “Ichon qal’a” davlat muzey qo‘riqxonasi amaliyotiga joriy etilgan (O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining 2020 yil 21 sentyabrdagi 4/1255-1939-son ma’lumotnomasi). Natijada, Nortex preparati bilan binolarni termitlardan zararsizlantirish 76,7% samaradorlikka erishish imkonini bergan;
Beaveria tenella zamburug‘i va Sassiq kovrak (Ferula assa-foetida) o‘simligi poyasi asosida ishlab chiqilgan takomillashgan biologik em-xo‘rak “Ichon qal’a” davlat muzey qo‘riqxonasi amaliyotiga joriy etilgan (O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining 2020 yil 21 sentyabrdagi 4/1255-1939-son ma’lumotnomasi). Natijada, termitlarga qarshi kimyoviy profilaktik chora-tadbirlar o‘tkazish ishlari oshirilmaganligi sababli mablag‘ni iqtisod qilish imkonini bergan.
