Эшқобилов Абдивали Казаковичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўзбек балладасининг назарий-поэтик таҳлили (XX асрнинг 70-90-йиллари мисолида)», 10.00.02 – Ўзбек адабиёти (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2019. 2. PhD/Fil 808.
Илмий раҳбар: Умуров Ҳотам Икромович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат чет тиллар институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат университети, DSc. 03/30. 12. 2019. Fil. 02. 03.
Расмий оппонентлар: Йўлдошев Бойназар, филология фанлари доктори, профессор; Каримов Баҳодир, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Жиззах давлат педагогика институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ўзбек шеъриятида баллада жанри генезисини, хусусан, унинг поэтикаси ва замонавий холатини эътиборга олган ҳолда ўтган асрнинг сўнгги чорагидаги тараққиёт тамойилларини, бадиий-эстетик тафаккур такомилидаги ўрни масалаларини балладанавис шоирларимиз ижоди мисолида илмий-назарий асослаш, миллий ўзига хослик ҳамда тарихий-бадиийлик сақланиши ва ривожланишини назарий-поэтик таҳлил этиш, жанр тарихининг айрим баҳсли масалаларига ойдинлик киритишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
масала монографик планда шу тарзда биринчи марта қўйилган ва тадқиқот манбаи сифатида адабиётшуносликда ўрганилмаган яхлит давр ҳамда алоҳида ижодкорлар асарлари танланилган;
жаҳон ва ўзбек адабиёти учун типологик ҳодиса бўлган баллада жанри муаммосининг ҳозирги ўзбек адабиётидаги ўрни назарий-поэтик, поэтик-структур ва бошқа методларидан фойдаланиш асосида белгиланган, бугунги ўзбек шеъриятида жанр ривожидаги янгиланишлар ёритилган ҳамда бадиий-эстетик вазифаларининг аҳамияти асосланган;
турли ижтимоий-маданий ҳамда фалсафий сабаблар билан адабиётшуносликда “унутилган” матнларни, жумладан, жадид балладаларини ҳам таҳлилга жалб этиш орқали жанр тарихининг айрим масалалари аниқланган ва тўлдирилган, янги асарлар, янги номлар ва мавжуд тушунчалар кенг илмий истеъмолга киритилган;
замонавий баллада поэтикасининг етакчи унсурларига асосий эътибор қаратилган ва назарий поэтикасидаги янги жанр белгилари илмий таърифланган, уларнинг тасвир воситалари маъно ва вазифаларига кўра тасниф этилган, мавзу йўналишидаги ворисийлик ва новаторлик каби назарий масалаларнинг моҳияти аниқланган;
баллада жанри бўйича жаҳон ва ўзбек адабиётшунослигида шу пайтга қадар амалга оширилган тадқиқотлар натижалари, лиро-эпик шеърнинг поэтик хусусиятлари юзасидан илмий-назарий материаллар умумлаштирилган ва хулосалар чиқарилган.
IV. Илмий натижаларнинг жорий этилгани.
Замонавий ўзбек балладасининг назарий поэтикасини таҳлил этиш жараёнида олинган натижалари асосида:
баллада жанрининг назарий поэтик таҳлили бағишланган тадқиқот материалларидан 2008-2010 йилларда бажарилган ХТ-Ф2-004 рақамли “Ўзбек халқ педагогикаси ва фольклор анъаналари” мавзусидаги ёш олимлар фундаментал лойиҳасида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 3 июндаги 89-03-1885-сон маълумотномаси). Натижада балладанавис шоирлар миллийликни баллада жанри талқинида поэтик ифодасини кўрсатганлиги фольклор анаъаналарининг сақланиши ва ривожлантирилиши масалаларини ёритишга хизмат қилган.
замонавий ўзбек шеъриятида баллада жанри поэтикаси таҳлилларидан 2014-2015 йилларда бажарилган И-204-4-5 рақамли “Инглиз тили мутахассислик предметларидан ахборот-коммуникацион технологиялари асосида виртуал ресурслар яратиш ва ўқув жараёнига жорий этиш” номли инновацион лойиҳа бажарилишида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 3 июндаги 89-03-1885-сон маълумотномаси). Натижада жаҳон ва ўзбек шеъриятида баллада жанрига оид матнларда акс этган нутқий актларни дискурсда воқелантирувчи этнопрагматик омиллар таҳлили “Хорижий тилни ўқитишда маданиятлараро мулоқотни шакллантириш” каби фанларнинг назарий масалаларини тўлдириш имконини берган;
тадқиқот мавзуси юзасидан нашр этилган монография ва мақолалар натижаларидан Ўзбекистон Республикаси Олий таълим вазирлиги тавсияси билан “Миллий ғоя тарихи ва назарияси” дарслигининг лойиҳаси бажарилишида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 3 июндаги 89-03-1885-сон маълумотномаси). Натижада миллий ғоянинг ривожланиб бориши адабиётимизда баллада матнларида ҳам акс этганлигидан дарслик ёзилишида ва назарий бойитишда фойдаланилган.
бугунги шеъриятда кечаётган бадиий жараёнлар ҳақида Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси Самарқанд вилоят ҳудудий бўлинмаси қошидаги “Садоқат” ижодий тўгарагидаги ёш ижодкорларга маърузалар қилинган (Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг 2020 йил 17 мартдаги 25-сон маълумотномаси). Натижада илмий хулосаларнинг амалиётда қўлланилиши тўгарак аъзоларининг лиро-эпик шеър поэтикасини теранроқ англашларига кўмаклашган, семинарларнинг илмий-оммабоплигини таъминлаб, янги манбалар билан бойитишга имкон яратган;
диссертация материалларининг якуний натижаларидан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Маънавият ва маърифат” телеканалининг “Замонавий ўзбек адабиёти ва Тоғай Мурод ижоди” кўрсатуви сценарийсини тайёрлашда ва Самарқанд вилоят телерадиокомпаниясининг “Китоб ва китобхонлик” мавзусидаги туркум дастурлари доирасида фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг Самарқанд вилоят телерадиокомпанияси томонидан берилган 2020 йил 17 мартдаги 09-01-45-сон маълумотнома). Натижада кўрсатувларнинг мазмун-мундарижаси янги манбалар воситасида тўлдирилиб илмий-оммабоплиги таъминланган ҳамда илмий янгиликлар манбалар билан таъминланган.