Бозоров Камолиддин Шералиевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ирригация эрозиясига учраган бўз тупроқлар шароитида кузги буғдой етиштиришда ресурстежамкор агротехнологиялар самарадорлигини асослаш”, 06.01.01 – Умумий деҳқончилик. Пахтачилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.3.1.PhD/Qx175.
Илмий раҳбар: Мўминов Комил Мўминович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд ветеринария медицинаси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти, DSc.05.30.12.2019.Qx/B.42.01.
Расмий оппонентлар: Саломов Шавкат Туробович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, катта илмий ходим; Ҳошимов Иброхим Набиевич, қишлоқ хўжалиги фанлари номзоди, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат аграр университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Самарқанд вилоятининг ирригация эрозиясига учраган типик бўз тупроқлари шароитида тупроққа асосий ишлов беришнинг мақбул усули ва чуқурлигини ўтказиш ҳамда минерал ўғитларни табақалаштириб қўллаш орқали, тупроқ ва озиқа моддаларни ювилишдан сақлаш, кузги буғдой дон ҳосили ва сифатини оширишни таъминлайдиган ресурстежамкор агротехнологиялар самарадорлигини илмий асослашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Самарқанд вилоятининг ирригация эрозиясига учраган типик бўз тупроқларнинг агрофизикавий, агрокимёвий ва микробиологик хусусиятларига тупроққа асосий ишлов бериш усуллари, чуқурлиги ва минерал ўғитлар меъёрларини табақалаштириб қўллашнинг таъсири аниқланган;
тупроққа ишлов бериш усуллари, чуқурлиги ва минерал ўғитлар меъёрларини табақалаштириб қўллашнинг ирригация эрозиясига учраган типик бўз тупроқларнинг унумдор қатлами ва улар билан озиқа элементларининг ювилишини олдини олишга таъсири аниқланган;
ирригация эрозиясига учраган типик бўз тупроқлар шароитида кузги буғдой уруғларининг униб чиқиши, ўсиб ривожланиши, илдиз тизимини тупроқ қатламлари бўйича тарқалиши, бегона ўтлар билан ифлосланишининг камайиши, юқори ва сифатли дон ҳосили етиштириш учун энг мақбул шароитни таъминловчи тупроққа ишлов бериш усули, чуқурлиги ва минерал ўғитларни табақалаштириб қўллашнинг ресурстежамкор агротехнологияси самарадорлиги асосланган;
кузги буғдой етиштиришда қўлланилган ресурстежамкор агротехнологияларни иқтисодий самарадорлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ирригация эрозиясига учраган бўз тупроқлар шароитида кузги буғдойдан юқори ва сифатли дон ҳосили етиштиришда ресурстежамкор агротехнологиялар самарадорлигини асослаш бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижалари асосида:
ғаллачиликка ихтисослашган фермер хўжаликлари учун «Ирригация эрозиясига учраган типик бўз тупроқлар шароитида кузги буғдой етиштиришда ресурстежамкор агротехнологияларни қўллаш» бўйича тавсиянома ишлаб чиқилган ва тасдиқланган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2020 йил 21 январдаги 02-021-199-сон маълумотномаси). Бугунги кунда ушбу тавсиялар Самарқанд вилоятининг ирригация эрозиясига учраган типик бўз тупроқлари шароитида ғаллачиликка ихтисослашган фермер хўжаликларида қўлланма сифатида хизмат қилган;
тупроққа турли усулларда, чуқурликда ишлов бериш ва минерал ўғитларни табақалаштириб қўллаш технологиялари Самарқанд вилоятининг Булунғур (36,6га), Жомбой (60,3 га) ва Пастдарғом (136,3 га) туманларида, жами 233,2 гектар майдонларда жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2020 йил 21 январдаги 02/021-199-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида тупроқларни ювилиши 4,67 т/га камайиб, тупроқдаги гумус миқдори 0,002-0,003% га, нитратли азот 3,5-4,4; ҳаракатчан фосфор 2,8-3,6 ва алмашинувчан калий миқдори 26-32 мг/кг га ортиши, тупроқ ҳажм массасини 0,03-0,05 м3/га камайиши, ғовакликни 2,2-3,4% ва сув ўтказувчанлигини 38-46 м3/га юқори бўлиши таъминланган;
ирригация эрозиясига учраган бўз тупроқлар шароитида тупроққа контур усулида 32-35 см чуқурликда ишлов бериб, минерал ўғитларни даланинг тупроғи ювилмаган қисмида N200P140K100, кучли ювилганида N240P168K120  ва оқова тўпланган майдонларда N100P70K50 кг/га меъёрларда табақалаштириб қўллаш асосидаги ресуртежамкор агротехнология 48,7 гектар майдонга жорий этилган. (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2020 йил 21 январдаги 02/021-199-сон маълумотномаси). Натижада, кузги буғдойдан энг юқори ҳосилдорлик 58,6-60,2 ц/га, 1909930-2005186 сўм/га соф фойда олишни таъминлаб, рентабеллик даражаси 37,1-37,2 % ни ташкил этган;
бегона ўтлар билан, айниқса, уларнинг кўп йиллик турлари билан кам ифлосланган ерларда минерал ўғитлар меъёрларини табақалаштириб қўллаш ва чизел билан 15-18 см чуқурликда асосий ишлов беришнинг ресурстежамкор технологияси 184,5 гектар майдонга жорий этилган. (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2020 йил 21 январдаги 02/021-199-сон маълумотномаси). Натижада, кузги буғдойдан энг юқори ҳосилдорлик 57,4-61,2 ц/га, 1908920-2006194 сўм/га соф фойда, рентабеллик даражаси 36,3-37,1 % ни ташкил этган. Бунинг натижасида сув ва минерал ўғитлар 25-30 % га тежалиб, ҳар бир гектар ҳисобига ўртача 39,2-43,1 ц/га қўшимча дон ҳосили, 1232350-1309249 сўм/га соф фойда олиниб, рентабеллик даражаси 21,4-22,5 фоизга ортган.