Раҳимов Ғулом Йулдашовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Зарафшон воҳаси шароитида уруғлик лавлагини етиштиришнинг илмий асослари”, 06.01.08 – Ўсимликшунослик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2018.1.PhD/Qx248.
Илмий раҳбар: Ботиров Хидир Файзиевич, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти, DSc.05.30.12.2019.Qx/B.42.01.
Расмий оппонентлар Телляев Рихсивой Шамахамадович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Раббимов Абдулла Раббимович, қишлоқ хўжалик фанлари номзоди, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Ўсимликлар генетик ресурслари илмий-тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Зарафшон воҳаси шароитида хашаки лавлагининг Ўзбекистон-83 нави уруғларини экиб, янги уруғлик ҳосили етиштиришда экиш муддати, меъёри ва туп сонининг уруғлик ҳосилдорли- гига таъсирини аниқлаш ва ишлаб чиқаришга тавсия беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Зарафшон воҳасининг тупроқ-иқлим шароитида давлат реестрига киритилган Ўзбекистон-83 хашаки лавлаги навини кўчатсиз, уруғидан турли муддат ва меъёрларда етиштиришнинг ўсимлик туп сонига таъсирчанлиги асосида юқори уруғ ҳосили етиштиришни таъминлайдиган нав агротехникаси такомиллаштирилган;
экиш муддати, меъёри ва туп сонини мақбуллаштирилиши натижасида энг юқори уруғ ҳосили олиш ҳамда самарадорлик кўрсаткичларини таъминлайдиган тавсиялар ишлаб чиқилган;
ўрганилган омиллар таъсирида хашаки лавлагининг ўсиши, ривожланиши, мева ва уруғларнинг шаклланиши, ўсимлик массаси, ҳосил структураси баҳоланган ва уруғ ҳосилдорлигини ошириш мумкинлиги исботланган;
уруғлик лавлагини қисқа муддатда, уруғидан ресурстежамкор усулда экиш муддати, меъёри, мақбул туп сонида етиштириш агротехникаси ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Зарафшон воҳаси шароитида уруғлик лавлагини уруғидан экиб ресурстежамкор юқори ва сифатли уруғлик ҳосили етиштириш агротехникаси бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижалари асосида:
фермер хўжаликларига қўлланма сифатида, «Хашаки лавлагидан кўчатсиз усулда уруғ олиш самарадорлиги» бўйича тавсиянома ишлаб чиқилган ва тасдиқланган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 25-ноябрдаги №02/02-3868-сон маълумотномаси). Ушбу тавсиянома хашаки лавлаги етиштирувчи ва унинг уруғчилиги билан шуғулланувчи кўп тармоқли фермер ва чорвачилик хўжаликларида қўлланма сифатида фойдаланилмоқда;
Зарафшон воҳасининг суғориладиган ўтлоқи-бўз тупроқлари шароитида хашаки лавлаги уруғини уруғлик етиштириш учун экишнинг энг мақбул муддати, яъни, сентябрь ойининг биринчи ўн кунлиги даврида, 1 метр қатор орасига 20 дона ишлаб чиқилган ва жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 25 ноябрдаги №02/02-3868-сон маълумотномаси). Бу меъёрда экилганда ўсимликлар ноқулай иқлим шароитида 90,0-91,0% сақланиши, уруғликларни 16-23 кунга эрта етилиши, ҳосилнинг ўртача 6,3-8,5 ц/га ортиши кузатилган ва иқтисодий самарадорлик кўрсаткичлари 114,0 фоизни ташкил этган;
ресурстежамкор кўчатсиз, уруғидан экиб янги уруғлик олиш агротехникаси Навоий вилоятининг Хатирчи туманидаги “Баҳриддин ота” фермер хўжалигида 5 гектар, Жиззах вилояти Ғаллаорол тумани “Аббос Дониёрович” фермер хўжалигида 4 гектар, Самарқанд вилояти Пастдарғом тумани “Сардорбек, Акрам, Абдуғани” фермер ҳўжалигида 6 гектар, Тайлоқ тумани “Сабзавот-полиз экинлари ва картошкачилик ИТИ нинг тажриба станциясида 8 гектар, жами 23 гектар майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 25 ноябрдаги №02/02-3868-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида фермер хўжаликларида хашаки лавлаги уруғлари кўчатсиз усулда етиштирилганда қўл меҳнати ва сарф-ҳаражатлар 2-3 ҳиссага қисқарган ва 26,4-27,5 ц/га уруғ ҳосили олишга эришилган.