Қобилова Наргисабегим Сулаймонбек қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «Жек Лондон ва Абдулла Қаҳҳор ижодида бадиий психологизм», 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2019.4.PhD/Fil664.
Илмий раҳбар: Афоқова Нодира Махмудовна, филология фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Бухоро давлат университети, PhD.03/30.12.2019.Fil.72.03.
Расмий оппонентлар: Қаршибаева Улжан Давировна, филология фанлари доктори, профессор; Тоирова Наргиза Исаковна, филология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD).
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: роман ва ҳикоя каби катта-кичик жанрларда бадиий психологизмнинг, психоаналитик ҳодисаларнинг ўзига хос ифодаланишини, уларнинг ҳар бир халқ адабиётида ўз ижтимоий ва миллий психологияси, ижодкорнинг ижод психологияси ҳамда индивидуал поэтик-услубий маҳорати негизида берилишини америкалик адиб Жек Лондон ва ўзбек ёзувчиси Абдулла Қаҳҳор ижодини қиёсий ўрганиш мисолида асослашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
“бадиий психологизм” тушунчасининг мазмун диапазони илк марта илмий талқин этилиб, инсон руҳияти бадиий манзараларини яратишда диалог, монолог, портрет, туш, галлюцинация, мактуб, психологик тафсилот, психологик параллелизм каби психоаналитик воситаларнинг қисқаликка интилиш, қаҳрамон руҳий ҳолатини унинг қиёфаси орқали тасвирлаш, вербаллаштириш каби услубий принциплари аниқланган;
Жек Лондон ва Абдулла Қаҳҳор роман ҳамда ҳикояларида бадиий психологизм, қаҳрамон руҳияти, портрети, муҳаббат, ўлим категорияларининг психоаналитик ифодаси ўхшаш мотивлар доирасида воқеланиши исботланган;
“Мартин Иден” ва “Сароб” романларида турли замон ва маконга хос миллий-ижтимоий психологиянинг бадиий воқеланишидаги муштарак ва фарқли жиҳатлари, ижод ва ижодор психологияси мутаносиблиги асосланган;
икки роман марказида турган ҳурфикрлилик, якранглик, қўрқув, моддиюнчилик, қарамлик каби ижтимоий-психологик ҳодисалар илк марта психоанализ ва биографик метод нуқтаи назаридан талқин этилиб, инсон руҳий оламининг ҳаётий ҳақиқатлари, олам манзараларини бадиий акс эттиришнинг психоаналитик асослари далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Жек Лондон ва Абдулла Қаҳҳорнинг ҳикоя ва романларида бадиий психологизмни қўллашдаги ўзига хос хусусиятларни, бадиий психологизмнинг ижтимоий, миллий, ижодкор психологияси каби кўринишларини ўрганиш юзасидан олиб борилга илмий тадқиқотлар асосида:
қиёсий адабиётшуносликда инсон руҳий оламини бадиий қайта гавдалантиришнинг адабий-эстетик анъаналар ҳамда индивидуал услублар билан алоқаси, Жек Лондон ва Абдулла Қаҳҳорнинг бадиий психологизмни қўллаш, психоаналитик ҳодисаларнипоэтик таҳлил қилиш маҳоратидаги ўхшаш ва фарқли жиҳатлари хусусидаги хулосалардан Ўзбек тили таржимон баҳоловчиси Умид Сайидов томонидан АҚШдаги “ALTA”тил хизматлари компаниясида амалиётга жорий этилган (“ALTA”тил хизматлари компаниясининг 2020 йил 5 февралдаги маълумотномаси). Натижада компанияда тил ўрганишда иккала мамлакат адабиётини қиёсий тахлил қилишда самарали маълумот сифатида фойдаланиш имкони яратилган;
бадиий асарларда бадиий психологизмни ифодалашга хос хусусиятлар, унинг ижтимоий, миллий, ижодкор психологияси каби кўринишлари турли макон ва замонда яратилган асарларда ўзига хос акс эттишига оид илмий натижалардан Ф-1-06 “Истиқлол даври ўзбек адабиётида Шарқу Ғарб адабий анъаналари синтези” мавзусидаги фундаментал лойиҳада ҳамда ижод ва ижодкор психологияси масаласи адабий материал заминида реал ҳаётдаги ёзувчилар фаолиятига қиёсан диққат марказига қўйилиши, “Мартин Иден” ва “Сароб” романларида акс этган психологик ҳодисалар Европа адабиётшунослигида оммалашган психоанализ методи асосида тадқиқ қилиниши, жумладан, бадиий асар ва унинг яратувчиси муносабатлари, бадиий адабиётда акс этган инсон руҳий оламига алоқадор ҳаётий ҳақиқатлар психоаналитик асослари ёритилишига оид илмий натижалардан ОТ-Ф3-090 рақамли “Жадид адабиёти – жаҳон адабиётининг синтези сифатида” мавзусидаги лойиҳада фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2019 йил 5 ноябрдаги 89-03-4282-сон маълумотномаси). Натижада адабий таъсир, бадиий синтез билан боғлиқ муаммолар қиёсий аспектда ўрганилиб, ечимлари тавсия қилинган;
Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “O’zbekiston” телерадиоканалининг “Маданий-маърифий ва бадиий эшиттиришлар” муҳарриятининг “Бедорлик”, “Таълим ва тараққиёт”, “Ҳамроҳ” номли эшиттиришларида тадқиқотчи томонидан тавсия этилган адабий алоқаларнинг адабиётни ривожлантиришдаги, халқлар орасида ўзаро дўстлик, адабий ҳамкорлик ришталарини мустаҳкамлашдаги роли билан боғлиқ фикр-мулоҳазалардан, таниқли адиблар Жек Лондон ва Абдулла Қаҳҳор ижодида инсон руҳий оламининг ўзига хос бадиий талқини ҳақидаги хулосалардан фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон телерадиоканали” давлат унитар корхонаси 2019 йил 7 январдаги O’z\k-1-3-сон маълумотномаси). Натижада берилган маълумотлар тингловчиларнинг китобхонликка эътибори ва муҳаббатини кучайтиришга, Жек Лондон ва Абдулла Қаҳҳор асарларида инсон руҳияти манзаралари акс эттирилишига доир маълумотларини оширишга хизмат қилган.