Нуриддинов Нодир Нурмат ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Форс тилида қўшма сўз ва сўз бирикмаларининг дистинктив белгилари”, 10.00.05 – Осиё ва Африка халқлари тили ва адабиёти (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.1.PhD/Fil57.
Илмий раҳбар: Қуронбеков Аҳмадқул, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат шарқшунослик университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик университети, DSc.03/30.12.2019.Fil/Tar.21.01.
Расмий оппонентлар: Исламджанова Хазифахон, филология фанлари доктори, профессор; Сотиболдиева Сарвиноз Рузиевна, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Ўзбек тили, адабиёти ва фольклори институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Форс тилида копулятив қўшма сўз ва эркин копулятив сўз бирикмаларининг дистинктив белгиларини тадқиқ этишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
форс тилшунослигида қўшма сўз ва сўз бирикмасининг лингвистик мақомини белгиловчи ишчи таърифи асосланган;
копулятив қўшма сўз (КҚС) ва эркин копулятив сўз бирикмаси (ЭКСБ) нинг 5 та фонетик-фонологик, 5 та морфологик, 3 та синтактик ва 3 та семантик жиҳатдан дистинктив белгилари аниқланиб, фонетик-фонологик белгининг устунлиги асосланган;
интерфиксли КҚСнинг 6 та (тўлиқсиз редупликацияли, به -be-, تا -tā-, در -dar- ва بر -bar- интерфиксли, императив, феълнинг ҳозирги ва ўтган замон негизлари бирикувидан ясалган, الف وصل интерфиксли, интерфикси الف وصل га айланадиган) ва интерфикссиз КҚСнинг 3 та (тўлиқ редупликацияли, императив, интерфикси тушиб қолувчи) моделлари аниқланган;
интерфиксларнинг 5 та синонимик қатори аниқланган ва به -be- интерфиксининг сермаҳсуллиги далилланган;
КҚСнинг сўз туркумлари (от, сифат, сон, олмош, равиш, феъл шакллари, тақлидий сўзлар) билан ифодаланиши ЭКСБдан (от, сифат, равиш ва ўтган замон сифатдоши) кенг доирага эгалиги асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Форс тилида қўшма сўз ва сўз бирикмаларининг дистинктив белгилари тадқиқи юзасидан олинган илмий натижалар асосида:
форс тилининг тарихий тараққиёти ва копулятив қўшма сўз такомили билан боғлиқ натижалардан ОТ-Ф1-71 рақамли “Илк ва ўрта асрлар Марказий Осиё минтақасида этнолингвистик вазият” мавзусидаги илмий тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 9 июндаги 89-03-1972-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланиши илк ўрта асрларда Марказий Осиёдаги туркий халқларга қўшни эронийзабон элатларнинг тил вазияти, ўша кезлардаги форс тилининг ҳолати, тил хусусиятлари, лисоний бирликларнинг муайян даврдаги ўзгаришларини ёритиб беришга хизмат қилган;
форс тилидаги копулятив қўшма сўз ва сўз бирикмаларининг структур-семантик таснифига оид илмий-назарий хулосалардан Ўзбекистондаги Эрон маданият марказининг илмий алоқалари доирасида ўтказилган тадбирларда фойдаланилган (Ўзбекистондаги Эрон Ислом Республикаси элчихонасининг 2019 йил 2 декабрдаги 8913-24-сон маълумотномаси). Диссертацияда келтирилган копулятивларнинг назарий тадқиқи ва манбалардан тўпланган мисолларнинг амалий таҳлили копулятив қўшма сўз ва эркин копулятив сўз бирикмаларини белгилаш мезонларини яратишга асос бўлган;
форс тилидаги копулятив қўшма сўз ва эркин копулятив сўз бирикмаларини фарқлашнинг фонетик-фонологик, морфологик-синтактик ва семантик мезонлари билан боғлиқ таҳлил натижаларидан Ўзбекистондаги Эрон маданият маркази билан ҳамкорликда ташкил этилган илмий-амалий тадбирларда фойдаланилган (Ўзбекистондаги Эрон Ислом Республикаси элчихонасининг 2020 йил 10 мартдаги 8913-25-сон маълумотномаси). Олинган натижалар копулятив бирликларнинг ўзаро фарқлаш мезонларини белгилаш имконини берган;
форс тилидаги интерфиксли ва интерфикссиз копулятив қўшма сўзлар ҳамда эркин копулятив сўз бирикмаларининг моделларига оид таҳлилий фикрлари ва хулосаларидан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси «Маҳалла» ДУК телерадиоканалининг “Мунаввар соатлар” ва “Вақт қадри” радиоэшиттиришларининг сценарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси «Маҳалла» телерадиоканали давлат унитар корхонасининг 2020 йил 11 июндаги 04-04-305-сон маълумотномаси). Натижада форс тилидаги копулятив бирликларнинг структур типлари ва моделлари ҳақидаги маълумотлар радиоэшиттиришлар таъсирчанлиги ва халқчиллигини оширишга хизмат қилган.