Сулаймонова Ҳулкар Мўминжоновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Абу Мансур Саолибийнинг “Канзу-л-куттаб” тазкираси ва унинг манбашунослик тадқиқи”, 10.00.10 - Матншунослик ва адабий манбашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.3-4.PhD/ Fil.352.
Илмий раҳбар: Ходжаева Раъно Умаровна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат шарқшунослик университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик университети, DSc.03/30.12.2019.Fil/Tar.21.01.
Расмий оппонентлар: Содиқов Қосимжон Позилович, филология фанлари доктори, профессор; Носирова Малика Анваровна, филология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат Ўзбек тили ва адабиёти университети.
Диссертация йўналиши: амалий ва назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Абу Мансур Саолибийнинг “Канзу-л-куттаб” тазкираси қўлёзмаларини ўрганиш, қўлёзмаларнинг турли давлатларда сақланаётган нусхалари ва нашрларини топиб, уларни ўзаро қиёслаш орқали тазкиранинг йиғма-қиёсий матнини тузиш принципларини ишлаб чиқиш, шунингдек, тазкирани адабий манбашунослик ва матншунослик нуқтаи назаридан ўрганишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Абу Мансур Саолибийнинг араб адабиётида дастлабки биографик ҳамда поэтик тазкиралар муаллифи экани исботланган ҳамда тазкира тузишда замон, макон ва мавзу омилларини янгилик сифатида татбиқ этгани далилланган;
“Канзу-л-куттаб” тазкирасидаги шеърий парчаларнинг насиб, фахр, мадҳ, васф, ҳикма каби жанрий ранг-баранглиги ёритилган ва уларда қўлланган ташбеҳ, истиора, тажнис, ташхис каби бадиий санъатлар аниқланган;
“Канзу-л-куттаб” тазкирасидаги Абу Бакр Хоразмий, Абул Ҳасан Матроний, Шоший Амирий, Лаҳҳом Ҳарроний каби мовароуннаҳрлик шоирлар ва адиблар ижодидан намуналар илк бор илмий муомалага киритилган;
араб адабиёти тарихи, назарияси, хусусан, араб адабиётшунослигида тазкира ва эпистоляр жанрларнинг генезиси ва тадрижий такомилини ўрганишда Саолибий тазкиралари муҳим илмий ва амалий аҳамият касб этиши асосланган;
“Канзу-л-куттаб”нинг Тошкент, Вена, Париж қўлёзмалари ҳамда Искандария тошбосмаси илмий тавсифланиб, матнлари чоғиштирилган ҳолда йиғма-қиёсий матн тузиш принциплари ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Абу Мансур Саолибийнинг “Канзу-л-куттаб” тазкираси ва унинг манбашунослик тадқиқи бўйича олинган илмий натижалар асосида:
нишопурлик аллома Абу Мансур Саолибий ва унинг таржимаи ҳоли, илмий-адабий мероси, олимнинг мумтоз араб адабиёти ривожига қўшган салмоқли ҳиссаси, шунингдек, Ўзбекистонда саолибийшуносликнинг ривожланиши ҳақидаги натижалардан Эрон Ислом Республикасининг Ўзбекистондаги элчихонаси томонидан ташкил этилган илмий-маърифий тадбирларда фойдаланилган (Эрон Ислом Республикасининг Тошкентдаги элчихонасининг 2020 йил 10 февралдаги 8813-23-сон маълумотномаси). Натижада Саолибийнинг асли эронлик арабийнавис адиб эканлиги исботланган, илмий меросига оид янги маълумотлар жамоатчиликка тақдим этилган;
диссертациянинг китобат санъати, унинг назарий ва амалий масалалари, девонхона котиблари учун ёзилган асарлар, араб адабиётида шаклланган расмий-идоравий услуб жанрлари ҳамда ахборот асрида эпистоляр адабиётнинг ўрни ҳақидаги илмий натижаларидан Ўзбекистон давлат санъат ва маданият институтининг Халқ ижодиёти факультети илмий семинар тадбирларида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Маданият вазирлигининг 2020 йил 4 июндаги 01-12-14-2222-сон маълумотномаси). Илмий хулосаларнинг амалиётга жорий этилиши талаба ёшларга шарқ, хусусан араб маданиятининг соҳага оид муҳим жиҳатларини очиб бериш билан бирга “Кутубхона ва ахборот фаолияти” таълим йўналишининг маъруза ва семинар машғулотларида фойдаланиш учун янги назарий маълумотларни тақдим этган;
диссертациядаги Абу Мансур Саолибий ва унинг илмий меросида Марказий Осиёнинг X-XI асрлардаги илмий, адабий, маданий ҳаётига оид далиллар, мовароуннаҳрлик арабийнавис ижодкорлар, Бухоро, Хоразм каби илм масканларидан етишиб чиққан шоир ва адиблар ҳақидаги маълумотлардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “O’zbekiston” телерадиоканали ДУК “Маданий-маърифий ва бадиий эшиттиришлар” муҳарриятининг “Таълим ва тараққиёт”, “Бедорлик”, “Адабий жараён” радиоэшиттиришларининг 2019 йил июнь-июль ойларидаги дастурларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “O’zbekiston” телерадиоканали ДУКнинг 2019 йил 19 августдаги O’z\R-1-155-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланиши шарқ адабиёти ихлосмандлари, шеърият мухлислари бўлган радиотингловчилар учун янги, асосланган маълумотларни тақдим этиши билан бирга, уларда ватанпарварлик, илмсеварлик, миллий маънавий меросимиздан фахрланиш туйғуларини янада юксалтирган.