Нуржанов Пердебай Ержановичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри: «Қорақалпоқ романи поэтикаси. Сюжет ва композиция (1970-2000 й.й.)», 10.00.12 – Қорақалпоқ адабиёти.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.1. DSc/Fil30.
Илмий маслаҳатчи: Жаримбетов Қурбанбай Қудайназарович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Қорақалпоқ давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.20.01.
Расмий оппонентлар: Қурамбоев Каримбой филология фанлари доктори, профессор; Каримов Баҳодир Нурметович филология фанлари доктори, проф.; Бекбергенова Зияда Утеповна филология фанлари доктори (DSc).
Етакчи ташкилот номи: Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Тил, адабиёт ва фолклор институти
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади сюжет ҳамда конфликт алоқаси ўзига хослиги ва жанрий-композицион яхлитлик намойишини 1970-2000 йиллар қорақалпоқ романчилиги тажрибаси тимсолида тадқиқ этишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
1970-2000 йиллар қорақалпоқ романчилиги поэтикаси назарий жиҳатлари тадқиқ этилган;
Жорий қорақалпоқ романчилигида сюжетнинг хроникал, ретроспектив, ассоциатив типлари бадиий функцияси, қўлланилиш доираси ёритилган;
замонавий қорақалпоқ романида конфликт ва унинг турлари поэтикаси тавсифланган;
мустақилликбосқичи қорақалпоқ романнавислигида бадиий композиция моҳияти, қаҳрамон муҳити шаклланиш тарзи аниқланган;
ҳозирги роман жанри сюжети ва композияси структурасида диалог, монолог, портрет, пейзаж ва тафсилот бадиий вазифаси белгиланган;
1970-2000 йиллар қорақалпоқ романчилигида лиро-психологик ва психологик хусусиятларнинг жанр такомилидаги ўрни далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 1970-2000 йиллар қорақалпоқ романи поэтикаси, сюжет ва композициясини тадқиқ этиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
1970-2000 йиллар қорақалпоқ романи поэтикаси тизимига оид маълумотларнинг назарий аспектда тадқиқ этиш билан боғлиқ хулосалардан ЎзР Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институти томонидан 2012-2016 йилларда бажарилган Ф1-ФА-0-43429-рақамли «Қорақалпоқ фольклори ва адабиёти жанрларининг назарий масалаларини тадқиқ этиш» мавзусидаги фундаментал лойиҳасида фойдаланилган (Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтининг 2020 йил 12-июньдаги 17.01/58 сонли маълумотномаси). Натижада 1970-2000 йиллари қорақалпоқ романи поэтикасини янгиша назарий аспектда тадқиқ қилишга манба сифатида асос бўлган;
ҳозирги қорақалпоқ романида сюжет ва унинг хроникал, ретроспектив, ассоциатив ва ҳакозо типларининг бадиий функцияси, уларнинг аҳамияти тадқиқ қилиниши билан боғлик хулосалардан ЎзР Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар фанлар илмий-тадқиқот институтида 2015-2017 йиллари бажарилган ФА-А1-Г006-рақамли «Қорақалпоқ халқ қўшиқларини текстологик таҳлил қилиш ва нашрга тайёрлаш» амалий лойиҳасида фойдаланилган (Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2020 йил 12-июньдаги 17.01/57 маьлумотномаси). Натижада мазкур хулосалар қорақалпоқ фольклоршунослиги ва адабиётшунослиги тарихини тадқиқ этиша хизмат қилган;
замонавий қорақалпоқ романида конфликт ва унинг турларининг жанр поэтикасидаги аҳамияти, бадиий функцияси билан боғлик бўлган хулосалардан Қорақалпоғистон телерадиокомпаниясининг «Адабиёт ва давр», «Сўнмас юлдузлар», «Адабий портрет», «Тарихий шахслар», «Халқ дурдонасидан», «Мерос» номли кўрсатув ва эшиттиришларини тайёрлашда фойдаланилган (Қорақалпоғистон Республикаси Телерадиокомпаниясининг 2020 йил 2 июндаги 01-02/114 сон маълумотномаси). Натижада мазкур кўрсатув ва эшиттиришларнинг илмий-оммабоплиги таъминланган ҳамда янги манбалар билан бойитилган;
мустақиллик йилларидаги қорақалпоқ романидаги композициянинг аҳамияти, қаҳрамон образини ясашдаги тутган ўрнига боғлиқ хулосалардан Қорақалпоғистон Республикаси Халқ таълими вазирлигига қарашли мактабларда адабиёт дарсини давр талабига мос ўрганишда фойдаланилган. Жумладан П.Нуржановнинг қаламига мансуб 2005 ва 2010 йилларда чоп этилган «Адабиёт» (5 синф, дарслик-хрестоматия) китобида номи зикр этилган илмий ишнинг назарий хулосалари амалиятга тадбиқ этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Халқ таълими вазирлигининг 01-01/10-1572 сон маълумотномаси). Мазкур хулосалар дарсликларни сифатли тарзда тайёрлашга имкон берган. Илмий натижаларнинг қўлланилиши ёш авлоднинг бадиий адабиётга қизиқишини янада кучайтириш ва китобхонлик маданиятини ўстиришга хизмат қилган;
ҳозирги роман жанри сюжет ва композияси таркибидаги диалог, монолог, портрет, пейзаж ва деталнинг бадиий функциясини тадқиқ қилиш билан боғлиқ хулосалардан Қорақалпоғистон Ёзувчилар уюшмасининг иқтидорли ёшлар билан ўтказилган доимий йиғилишларида, адабиётнинг долзарб муаммоларига бағишланган ушрачувларида, проза жанрига оид семинарларда мунтазам равишда фойдаланилиб келинди (Қорақалпоғистон Ёзувчилар уюшмасининг 2020 йил 5 июндаги 44-сонли маълумотномаси). Натижада ёшларда ёзувчиларнинг романларидаги маҳорат ва бадиий изланишлари ҳақидаги фикрлари муҳим амалий омил сифатида қайд қилинган.
1970-2000 йиллар қорақалпоқ романи бадиий таркибида лирик, лирико-психологик ва психологик хусусиятларнинг аҳамиятига боғлиқ хулосалари қорақалпоқ ёзувчиларининг асарлари бўйича кўргазма ва экскурс дарсларини ўтишда ва илмий-назарий анжуманларда маъруза шаклида тарғиб этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Маданият вазирлигининг 2020 йил 5 июндаги 2-04/747 сонли маълумотномаси). Шу хулосалар натижасида китобхонларда машҳур қорақалпоқ ёзувчилари асарларининг ўзига хослиги ва индвидуал услубига оид фикр-мулоҳозаларни шакллантиришга асос бўлган.