АхмаджонАдилжанович Абдужаббаровнинг
докторлик диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Аксиал-симметрик компакт гравитацион объектлар атрофидаги заррачалар ва электромагнит майдонлар», 01.03.01–астрономия ва 01.04.02–назарий физика (физика-математика фанлари).
Талабгорнинг илмий ва илмий-педагогик фаолият олиб боришга лаёқати бўйича тест синовидан ўтгани ҳақида маълумот: физика-математика фанлари номзоди.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: 28.04.2016/B2016.2.FM31.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ядро физикаси институти ва Астрономия институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети ҳузуридаги 14.07.2016.FM.01.05 рақамли илмий кенгаш асосида бир марталик илмий кенгаш.
Илмий маслаҳатчи: Ахмедов Бобомурат Жураевич, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Расмий оппонентлар: Мусаханов Мирзаюсуф Мирзамахмудович, физика-математика фанлари доктори, профессор, академик; Туракулов Зафар Ялкинович, физика-математика фанлари доктори; Абишев Медеу Ержанович, физика-математика фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Физика институти (Чехия Республикаси Опава шаҳри).
Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: қора ўралар сояларини тавсифловчи назарий формализм тузиш ва айланувчи қора ўралар атрофида юқори энергетик жараёнларнинг физик қонуниятларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор қора ўралар соялар шаклини тавсифлашда координатага боғлиқ бўлмаган янги формализм тузилган, бунда айланувчи қора ўраларнинг сояларини 0,1% аниқлик билан тавсифлаш учун қатор полиноми коэффициентларининг дастлабки бештаси етарли экани аниқланган ва соя шаклининг сиқилиш параметрлари шовқин сигналига нисбатан турғунлиги кўрсатилган;
қора ўра соясининг ўлчами электромагнит нурланишнинг плазма муҳитида синиши ҳисобига камайиши кўрсатилган;
ўта юқори энергетик жараёнларда юқори самарадорликка эришиш учун ҳодисалар горизонтининг бўлмаслиги ва гравитацион объектнинг кучли айланиши даркорлиги кўрсатилган;
зарраларнинг юқори энергияларга эришиши қўшимча зарядланган зарраларга таъсир этувчи электромагнит жараёнларнинг ҳисобига рўй бериши мумкинлиги кўрсатилган;
Хоржава моделида энергия ажралиш механизмлари орасида Пенроуз жараёни орқали қора ўрадан энергия ажралиб чиқиши ҳақиқатга яқинроқлиги кўрсатилган, бундан ташқари Хоржава модели қўшимчасининг таъсири заррачалар чексизликкача тезлашишининг олдини олиши кўрсатилган;
релятив юлдузнинг электромагнит энергия қувватининг йўқотишига ғалати юлдузнинг компактлик таъсири муҳим эканлиги кўрсатилган;
умумий нисбийлик назарияси доирасида ғалати юлдуз худди шундай айланувчи нейтрон юлдузга нисбатан кўпроқ энергия йўқотиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Компакт гравитацион объектлар атрофида зарралар ҳаракати ва электромагнит майдонлар учун олинган ифода ва натижалар асосида:
Кехагиас-Сфетсос экстремал очиқ сингулярлик атрофида зарраларнинг юқори энергетик жараёнлари ва уларнинг узоқдаги кузатувчи томонидан қайд этилиши бўйича олинган хулосалар «Компакт объектлар релятивистик астрофизикасида халқаро назарий ва кузатув тадқиқотлар тармоғи билан интеграллашувни қўллаб-қувватлаш» (Европа Иттифоқи ва Чехия Республикасининг давлат бюджети тизимли фондлари томонидан молиялаштирилган ва CZ.1.07/2.3.00/20.0071 рақами билан қайд этилган, 2010–2014) дастури доирасида очиқ сингулярлик атрофида аккрецион дискларни моделлаштиришда ишлатилган (Опавадаги Силезия университетининг 2015 йил 23 апрелдаги маълумотномаси). Ушбу моделлаштириш натижасида галактикалар марказида пайдо бўлувчи релятив джетларнинг табиатини тушунтиришга эришилган;
қора ўраларнинг соялари ва уларга плазма мухитининг таъсири Дехли марказий университети (Ҳиндистон) Назарий физика марказида олиб борилувчи илмий лойиҳалар доирасида компакт гравитацион объектлар атрофида фотонларнинг ҳаракатини ҳисоблашда фойдаланилган (Деҳли марказий университетининг 2016 йил 20 сентябрдаги маълумотномаси). Ушбу ҳисоблашлар натижасида Борн-Инфельд гравитация назарияси доирасида олинган қора ўраларнинг сояларини ҳисоблаш имконини берди;
Нейтрон юлдузлари секинлашишининг унинг атрофидаги магнитосфераси ва уларнинг компактлик параметрига боғлиқлигини ифодаловчи ифодалар Ҳиндистоннинг Пуна шаҳридаги Университетлараро астрономия ва астрофизика марказида олиб борилаётган илмий тадқиқотларда нейтрон юлдузлар магнитосферасини моделлаштиришда жорий қилинган (Университетлараро астрономия ва астрофизика марказининг 2016 йил 21 сентябрдаги маълумотномаси). Ушбу моделлаштириш ва ҳисоблашлар натижасида нейтрон юлдузлар сиртидаги магнит майдон қийматини аниқлаш имконини берди.