Djuraev To‘lqin Arziqulovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Glisirrizin kislotasini fitogormonlar bilan komplekslari va ularning biologik faolligi», 02.00.10 – Bioorganik kimyo (biologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2019.2.PhD/V288.
Ilmiy rahbar: Qo‘shiev Habibjon Hojiboboevich, biologiya fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Guliston davlat universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Bioorganik kimyo instituti, DSc.02/30.12.2019.K/V.37.01.
Rasmiy opponentlar: Axunov Ali Axunovich, biologiya fanlari doktori, professor; Muxamedov Rustam Sultonovich, biologiya fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Andijon davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: glisirrizin kislotasining (GK) fitogormonlar (FG) bilan supramolekulyar komplekslarini olish va qishloq xo‘jaligi o‘simliklarida biologik faolligini aniqlashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
IQ-Fur`e spektrlari asosida GKning FG (ISK, NSK, IMK, kinetin) bilan (ISK, NSK, IMK, kinetin) bilan Glinats (GK:ISK 4:1), Glinnaf (GK:NSK - 4:1), Glinbut (GK:IMK - 5:1), Glitskin (GK:Kinetin - 4:1) supramolekulyar komplekslari olingan;
GK:FG supramolekulyar komplekslarining eksperimental sho‘rlanish sharoitida bug‘doy (Triticum aestivum L.) va g‘o‘za (Gossypium L.) urug‘ining unish-rivojlanish va hosildorlik bio-morfometrik ko‘rsatkichlariga ijobiy ta’siri aniqlangan;
GK:FG supramolekulyar komplekslarining eksperimental sho‘rlanish sharoitida bug‘doy donining unish-rivojlanish jarayonida funksional ferment - amilaza faolligiga stimulyasion ta’sir mexanizmlari tavsiflangan;
o‘simlik hujayrasidagi FG va GK:FG supramolekulyar komplekslarining modda almashishdagi faollik ko‘rsatkichi o‘simlik to‘qima va hujayralarida mikroelementlar hujayra va to‘qimalarda mavjudlik holati bilan bog‘liq ekanligi kompleks tarkibiga Zn mikroelementini qo‘shish asosida aniqlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
GKning FG bilan komplekslari va ularning biologik faolliklari bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
GKning FG bilan komplekslaridan biri bo‘lgan “Glinbut” preparatidan PZ-2017092765 raqamli “Shirinmiya ildizpoyasidan ajratilgan glisirrizin kislotasi asosida bug‘doyning o‘sishini muvofiqlashtiruvchi, fungisidlik xususiyatiga ega bo‘lgan preparat yaratish” mavzusidagi amaliy loyihasida bug‘doy donlariga ekishdan oldin va vegetativ rivojlanish davrida ishlov berishda foydalanilgan (Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2020 yil 21 yanvardagi 89-04-233-son ma’lumotnomasi). Natijada “Glinbut” preparati bilan ishlov berilgan bug‘doy nihollar sonini va hosildorlikni oshirish imkonini bergan;
GKning FG bilan komplekslari Sirdaryo viloyati Boyovut tumanining 106 gektar hamda “BEK CLUSTER” MChJning 20 gektar paxta va kuzgi bug‘doy maydonlarida joriy qilingan (O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligining 2020 yil 21 yanvardagi 02/025-206-son ma’lumotnomasi). Natijada kuzgi bug‘doy donlari va g‘o‘za chigitlarining unuvchanligini hamda hosildorligini oshirish imkonini bergan.
