Хажибаев Темурбек Атахановичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Bidentis tripartitae ва Tribulus terrestris ўсимликларидан қуруқ экстрактларни олиш технологияларини ишлаб чиқиш», 02.00.10 – Биоорганик кимё (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.4.PhD/Т497.
Илмий раҳбар: Халилов Равшанжон Муратджанович, техника фанлари доктори, катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўсимлик моддалари кимёси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Ўсимлик моддалари кимёси институти, DSc.02/30.01.2020.К/Т.104.01.
Расмий оппонентлар: Гусакова Светлана Дмитриевна, кимё фанлари доктори, профессор; Кариева Ёқут Саидкаримовна, фармацевтика фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Биоорганик кимё институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Bidentis tripartitae ўсимлигини флавоноид ва полисахаридлари ҳамда Tribulus terrestris ўсимлигини фуростанол сапонинлари асосида қуруқ экстрактлар ишлаб чиқариш технологияларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Bidentis tripartitae ер устки қисмидан флавоноидлар ва полисахаридларни, шунингдек Tribulus terrestris ер устки қисмидан фуростанол сапонинларни олишда экстракция жараёнларининг мақбул шароитлари аниқланган;
илк бор Bidentis tripartitae ер устки қисмининг биологик фаол моддалар йиғиндисидан флавоноидлар аллергияга қарши таъсир кўрсатиши ва полисахаридлар эса иммунитетни ошириш таъсирига эга эканлиги исботланган;
Tribulus terrestris ер устки қисмининг фуростанол сапонинларини ёт моддалардан эритувчиларнинг қутблигини ўзгартириб, суюқлик-суюқлик экстракция усули ёрдамида ажратиб олиш жараённинг динамикасига боғлиқлиги исботланган;
илк бор Bidentis tripartitae ер устки қисмидан олинган полисахаридларнинг сувли экстрактини ва Tribulus terrestris ер устки қисмидан олинган фуростанол сапонинларнинг сувли экстрактини ҳар хил қуритиш турлари асосида пуркаб қуритиш ускунасида қуритиш, Bidentis tripartitae ер устки қисмидан олинган флавоноидлари учун эса вакуум қуритиш печида қўшимча қўшиб қуритиш усуллари яратилган;
Bidentis tripartitae ер устки қисмини чуқур қайта ишлаб, “Иттиканак қуруқ экстракти” субстанциясидан аллергияга қарши «Аллергодаф» ва “Иммунокор қуруқ экстракти” субстанциясидан иммунитетни ошириш фаоллигига эга «Иммунокор» препаратлари субстанцияларини ишлаб чиқариш технологиялари ишлаб чиқилган;
Tribulus terrestris ер устки қисмидан 45%дан кам бўлмаган фуростанол сапонинлар сақлаган «Трибулус қуруқ экстракти» субстанциясини ишлаб чиқариш технологияси ишлаб чиқилган (Британия Фармакопеяси талабларига мувофиқ).
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўсимликлардан қуруқ экстрактларни олиш технологияларини ишлаб чиқиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
Bidentis tripartitae ўсимлигидан флавоноидларни олиш усулига Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг ихтирога патенти олинган (№IAP 05730, 2018 й.). Натижада аллергик касалликларни даволаш учун янги дори воситасини яратиш имконини берган;
«Трибулус қуруқ экстракти» субстанцияси (гувоҳнома, DV/M/02002/02/18, 20.02.2018 й.) ва «Темиртикан ўти» (гувоҳнома, DV/M/02367/12/18, 07.12.2018 й.) доривор ўсимлик хомашёси тиббиёт амалиётида фойдаланиш учун Соғлиқни сақлаш вазирлиги «ДВТБТЖЭСДМ» ДУК томонидан рухсат олинган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги «ДВТБТЖЭСДМ» ДУКнинг 2020 йил 7 февралдаги 29/04-0461-сон маълумотномаси). Натижада маҳаллий хомашё асосида қувватни оширувчи дори воситасини тиббиёт амалиётига жорий этиш имконини берган;
«Трибулус қуруқ экстракти» субстанциясининг серияли ишлаб чиқарилиши Ўсимлик моддалари кимёси институтининг «GMP русумидаги илмий-технологик маркази» базасида йўлга қўйилган (Фарматцевтика тармоғини ривожлантириш агентлигининг 2019 йил 24 декабрдаги 25-06/3389-сон маълумотномаси). Натижада «Nobel Pharmsanoat» МЧЖ чет эл корхонасида №30 қобиқли таблеткалари шаклидаги 11844 та қадоқ «Талес энерго» дори воситасини ишлаб чиқариш ва экспорт қилиш имконини берган.
