Жўраев Ҳусан Алишеровичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Муҳаммад Кардарийнинг “ал-Жомиъ ал-важиз” асари ва унинг XIV-XV асрлар Мовароуннаҳр диний-ижтимоий ҳаётидаги ўрни”, 24.00.01–Ислом тарихи ва манбашунослиги (тарих фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2019.1.PhD/Tar108.
Илмий раҳбар: Исламов Захид Махмудович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон халқаро ислом академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон халқаро ислом академияси, DSc.35/30.12.2019.Isl/Tar/F.57.01.
Расмий оппонентлар: Тошқулов Жўрабой Ўринбоевич, юридик фанлар доктори, профессор, Исмоилов Масъудхон Маҳдиевич, тарих фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқшунослик институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади XIV-XV асрларда Мовароуннаҳр диний-ижтимоий ҳаётидаги мавжуд муаммоларни ҳал қилиш, ўлкадаги барқарор маънавий муҳитни таъминлашда Муҳаммад Кардарий “ал-Жомиъ ал-важиз” асарининг тутган ўрнини кўрсатиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
“ал-Жомиъ ал-важиз” асарида ижтимоий хавфли ҳолатларнинг олдини олиш ва уларга қарши курашиш мақсадида кўриладиган чоралар тўрт босқичга бўлиниши, фарзанднинг тўғри билимларни эгаллашида ота-она, ахлоқини тузатишда ота ва қози, тўғри йўлга чорлашда жамият, ҳуқуқий чора кўришда ҳоким масъул қилиб белгиланганлиги илк бор асосланган ва бу чораларни бугунги кунда ахлоқни тузатиш ишлари, мажбурий жамоат ишлари жазолари ҳамда ишни судга топшириш билан амалга ошириш мумкинлиги ҳақида илгари сурилган фикрлар қиёсий асосда очиб берилган;
ижтимоий хавфли фаолият турлари, оила ва жамиятдаги назоратнинг йўқлиги сабабли фарзанднинг нотўғри билимларни олиши, оқибатда оила ва жамият бундай фарзандни тўғри йўлга қайтара олмай қолиши, у бошқаларни ҳам ўз таъсир доирасига тортиш орқали жиноятга қўл уриши каби зарарлари илк бор “ал-Жомиъ ал-важиз” асари асосида нотўғри тарбия ва маънавий муҳитнинг аянчли оқибатлари ва уларга қарши босқичма-босқич олиб борилиши лозим бўлган тарбиявий чора-тадбирларнинг илмий асоси далиллаб берилган;
“ал-Жомиъ ал-важиз” асарида диний, ғоявий ахборот хуружларидан жамиятни ҳимоя қилишда жаҳолатга қарши маърифат билан курашиш, хорижийлар, муътазила, қадарийлар каби фирқаларнинг такфир, жиҳод, эътиқод тушунчаларини бузиб талқин қилишларига оид ғояларига Имом Саффорнинг “Талхис”, Марғинонийнинг “Ҳидоя”, Сарахсийнинг “Мабсут” асарлари асосида раддия бериш, уларда келтирилган далилларни қиёсий таҳлил қилиш орқали илмий ва “Хилофа-л-ақл” (“Ақлга хилоф”) мантиқий асослаш услубларидан фойдаланилганлиги исботланди;
жамиятда мафкуравий иммунитетни мустаҳкамлаш, ёшларда маълумотларни мустақил таҳлил эта олиш қобилиятини шакллантириш, ҳар бир фарзанднинг таълим-тарбиясини назоратга олиш, ота-онаси унинг қандай илмларни ўзлаштираётганлиги, кимлар билан мулоқотга киришаётганлиги, мадрасада берилаётган илмларни назоратга олиш, давлат томонидан таълим ва тарбиянинг рағбатлантирилиши, ижтимоий тартибларга риоя қилмаганлиги учун жазолаш ва бундаги уч томонлама – оила, таълим муассасаси ва давлат ҳамкорлигининг зарурати ҳақидаги илгари сурилган фикрларнинг илмий асослари далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Муҳаммад Кардарий “ал-Жомиъ ал-важиз” асарининг XIV-XV асрлар Мовароуннаҳр диний-ижтимоий ҳаётидаги ўрнини тадқиқ этиш бўйича олинган натижалар асосида қуйидагиларга эришилди:
жамоат тартиби ва хавфсизлигига таҳдид солувчи, нотўғри ақидага эргашиш ва ноқонуний диний ташкилот ташкил этиш ва ноқонуний диний ташкилот фаолиятига ҳисса қўшиш, ўзга дин вакилларига ҳурматсизлик ҳаракати, диний маросимларга амалда беҳурматлик билан муносабатда бўлишга оид натижалари бўйича ишлаб чиқилган таклиф ва тавсиялардан 2017 йил 1 апрелда кучга кирган Ўзбекистон Республикасининг “Фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ишончли ҳимоя қилиш кафолатларини таъминлашга доир қўшимча чора-тадбирлар қабул қилинганлиги муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Қонунни ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг 2019 йил 12 августдаги 85-сон маълумотномаси). Натижада мазкур Қонуннинг 1-моддаси билан Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодексига ўзгартириш ва қўшимчалар киритишда, жумладан, Жиноят кодекси 216, 2161, 2162, 145, 2441 моддаларининг янги таҳрирларида қамоқ жазоси олиб ташланиб, мажбурий жамоат ишлари ва ахлоқ тузатиш ишлари жорий этилди. Бунда жиноятнинг оқибат, зарарларининг турлари ва даражаларининг белгиланишида илмий ишнинг натижалари, ишлаб чиқилган таклиф ва тавсиялари асос бўлиб хизмат қилган. Иш натижасида адашиб қолган кишиларни қамоқ жазосидан кўра тарбиявий ишларни олиб бориш орқали уларнинг соғлом ижтимоий ҳаётга қайтиш асосларини ишлаб чиқишга эришилган; 
2018 йил 03 апрель куни Маҳалла радио каналининг “Маърифий суҳбатлар” эшиттиришида Кардарлик олимлар, хусусан, Муҳаммад Кардарий ва “ал-Жомиъ ал-важиз” асари мавзусида суҳбат уюштирилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси Ўзбекистон радиоканалининг 2018 йил 5 апрель 04-24-508 сон маълумотномаси). Натижа, Муҳаммад Кардарий ҳаёти, илмий фаолияти,  асарлари, жумладан, “ал-Жомиъ ал-важиз” асаридаги мавзуларнинг илмий таҳлил натижалари, асарда келтирилган илм олишнинг фойдалари, фитна ва бузғунчи ғоялардан узоқда туриш кераклиги каби тарбиявий маълумотларни ОАВда илк маротаба омма эътиборига ҳавола этилишига эришилган;
2018 йил 12 июнда Қабул қилинган Ўзбекистон Республикасининг “Экстремизмга қарши курашиш тўғрисида”ги Қонунга диссертацияда экстремизм ва терроризмга қарши муросасизлик муносабатини шакллантириш, жамият хавсизлигига таҳдид этувчи ғоялага қарши маърифат билан курашиш бўйича ишлаб чиқилган таклиф ва тавсиялар жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг Суд-ҳуқуқ масалалари ва коррупцияга қарши курашиш Қўмитаси, Далолатнома №84 12.08.2019й.). Натижа, мазкур қонуннинг 7, 8, 11 моддаларини ишлаб чиқишда экстремизм ва терроризмга қарши муросасизлик муносабатини шакллантириш, жамият хавсизлигига таҳдид этувчи ғояларга қарши маърифат билан курашиш ва “оила, таълим муассасаси ва давлат ҳамкорлиги” комплекс усулидан фойдаланилган;
2018, 2019 йиллари Ўзбекистон мусулмонлари идорасининг маънавий-маърифий соҳадаги фаолиятига ҳамда “Call centre” (“Колл центр”) тизими фаолиятини шакллантириш учун илмий ишнинг маънавий таҳдидлар ва уларга қарши маърифат билан курашишнинг аҳамияти, ёт ғояларнинг илмий таҳлили ҳамда Рамазон ойининг биринчи куни ва Ҳайит байрами кунларини белгилаш тартибига оид натижалари жорий этилган (Ўзбекистон мусулмонлари идораси. Маълумотнома №1401 29.05.2019й.). Натижа, Ўзбекистон мусулмонлари идораси ўзининг маънавий-маърифий соҳадаги фаолиятида фойдаланиб келмоқда. Шунингдек, диссертацияда диний-ижтимоий масалалар ечимига оид ишлаб чиқилган хулоса ва тавсиялардан Ўзбекистон мусулмонлари идораси ташаббуси билан жорий этилган 2019 йил 03 майдан 03 июнгача бўлган муддатда Рамазон ойида рўза тутиш билан боғлиқ саволларга жавоб бериш тизими–“Call centre” фаолиятини шакллантиришда диссертациянинг Рамазон ойининг биринчи куни Ҳайит байрами кунларини белгилаш ва рўза тутиш тартибига оид натижаларидан фойдаланилган;
2019 йил 18 январдаги Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенати Кенгашининг  №2300-111/ҚҚ-492-111-сонли қўшма қарори ижросини амалга ошириш мақсадида Ўзбекистон халқаро ислом академиясининг давлат диний эътиқод эркинлиги соҳасидаги таклиф ва тавсияларини бериш бўйича “Йўл харитаси”нинг саккизинчи бўлими, “Диний таълим амалиётини такомиллаштириш бўйича таҳлилий ахборотларни тайёрлаш”да диссертация натижаларидан, уч тарафлама - ота-она–таълим муассасаси–давлат томонидан назорат қилишнинг самадорлиги, ёшларда олинган билимни мустақил таҳлил эта олиш қобилиятини шакллантириш ҳамда уларни бузғунчи ғоялар ва ахборот хуружларидан ҳимоя қилишда мазкур ҳамкорликнинг зарурлигига оид хулоса ва тавсияларидан фойдаланилган (Дин ишлари бўйича қўмита. Далолатнома №4155 19.07.2019й.). Натижа, диссертациянинг диний таълим назоратидаги босқичлар, ҳар бир босқичдаги масъул томонлар ва уларнинг ҳамкорлик нуқталарига оид натижаларидан фойдаланилган.