Эргашева Фароғат Шералиевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Маҳаллий анор (Punica granatum L.) навларининг физиологик-биокимёвий, фармакологик хусусиятлари ва микроклонлаш истиқболлари», 03.00.07–Ўсимликлар физиологияси ва биокимёси, 03.00.08–Одам ва ҳайвонлар физиологияси (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2019.3.PhD/B368.
Илмий раҳбарлар: Қўшиев Ҳабибжон Ҳожибобоевич, биология фанлари доктори, профессор; Хушматов Шунқор Саъдуллаевич, биология фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Гулистон давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Бухоро давлат университети ҳузуридаги PhD.03/30.12.2019.В.72.02 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Матчанов Азат Таубалдиевич, биология фанлари доктори, профессор; Курбанбаев Илхам Джуманазарович, биология фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат аграр университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: айрим маҳаллий анор (Punica granatum L.) навларининг физиологик-биокимёвий, фармакологик хусусиятлари ва микроклонлаш истиқболларини тавсифлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Сирдарё вилоятида экиладиган маҳаллий «Қора қайим», «Қизил анор», «Оқ дона (Туятиш)», «Аччиқ дона» анор навларини биотехнологик (in vitro) кўпайтиришнинг оптимал шароити ишлаб чиқилган ҳамда озуқа муҳити таркибида фитогормонларнинг максимал стимуляцион концентрацияси ва оптимал нисбатлари аниқланган;
танлаб олинган маҳаллий анор навларини микроклонлашда озуқа муҳити таркибининг оптимал шароитлари аниқланган;
in vitro шароитида микроклонлаш услуби ёрдамида олинган ва тупроққа кўчириб ўтказилган анор кўчатларида транспирация жараёни ҳамда фотосинтетик пигментлари миқдори ўзгаришига кўра адаптация динамикаси аниқланган;
маҳаллий анор «Қора қайим», «Қизил анор», «Оқ дона (Туятиш)» ва «Аччиқ дона» навлари меваси, пўстининг биокимёвий таркиби аниқланган;
танлаб олинган маҳаллий анор навлари меваси, пўстидан ажратиб олинган экстракти in vitro шароитида антиоксидант ва спазмолитик фаоллиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Айрим маҳаллий анор (Punica granatum L.) навларининг физиологик-биокимёвий, фармакологик хусусиятлари ва микроклонлаш истиқболларини тавсифлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
in vitro шароитида етиштирилган анор навларининг патогенсиз кўчатларидан плантациялар ташкил қилиш ҳамда анор шарбати таркибини таҳлил қилиш бўйича аниқланган витаминлар, макро- ва микроэлементлар миқдорини ишлаб чиқарилаётган табиий анор шарбатлари қадоқланаётган идишларда қайд этиш асосида «Деҳқонобод Асл Анори» ишлаб чиқариш кооперативида амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт ва саноат вазирлигининг 2019 йил 12 декабрдаги 6-3-1/20-3275-сон маълумотномаси). Натижада ички ва ташқи бозорда кооператив томонидан ишлаб чиқарилаётган табиий анор шарбати маҳсулотига бўлган талабни орттириш имконини берган;
анор барглари эксплантасининг in vitro шароитида культурада каллус ҳосил қилиши, ризогенез-органогенез жараёнлари интенсивлиги озуқа муҳитининг таркиби, биологик стимуляторларнинг типи ва комбинацияларига боғлиқлиги ИК-2011-1/1 рақамли «Глицерам таблеткаларининг олиниш технологияси, тажриба партиясини ишлаб чиқаришни ташкил этиш» илмий лойиҳасида ширинмия ўсимлиги илдизини қуюқ экстрактидан техник глицирризин кислота 80% ли глицирризин килотаси моноаммонийли тузини етарли миқдорда олиш ва глицерам субстанцияси тозалигини юқори самарали суюқлик хроматогорафияси усули билан назорат қилишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2019 йилдаги 24 декабрдаги 4/1255-3329-сон маълумотномаси). Натижада «Глицерам» субстанцияси вақтинчалик фармакопия мақоласи яратиш учун асосий технологик параметрларини аниқлаш имконини берган;
маҳаллий анор навларини in vitro шароитида биотехнологик услуб ёрдамида кўпайтиришнинг оптимал технологиясини ишлаб чиқиш асосида ИК-2011-1/1 рақамли ««Глицерам таблеткаларининг олиниши технологияси ва тажриба партиясини ишлаб чиқаришни ташкил этиш» илмий лойиҳасида «Глицерам» субстанциясининг чинлиги, эрувчанлиги ва сақланиш муддатини аниқлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2019 йилдаги 24 декабрдаги 4/1255-3329-сон маълумотномаси). Натижада «Глицерам» таблеткалари таркибини ишлаб чиқиш имконини берган.