Парпиев Адхамжон Собиржановичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «TiC_x куб титан карбидининг гомогенлик соҳасида атомларнинг ўртача квадратик силжиши», 01.04.07–Конденсирланган ҳолат физикаси (физика-математика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2018.1.PhD/FM179.
Илмий раҳбар: Хидиров Ирсали, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ядро физикаси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассасалар номи, ИК рақами: Ядро физикаси институти, Астрономия институти, Ўзбекистон Миллий университети, DSc.27.06.2017.FM/T.33.01.
Расмий оппонетлар: Ибрагимова Эльвира Меметовна, физика-математика фанлари доктори; Пайзуллаханов Мухаммаде-Султанхан Саидивалиханович, физика-математика фанлари номзоди.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат техника университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: нейтронлар дифракцияси ёрдамида TiCx титан карбиди атомларининг гомогенлик соҳасида (х = 0.33 ÷ 0.97) ўртача квадратик силжишларининг углерод концентрациясига боғлиқлик қонуниятларини аниқлашдан иборат.
III.   Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
TiC_x куб титан карбидининг гомогенлик соҳасида (х=0.33÷0.97) атомлар ўртача квадратик силжишининг концентрациясига боғлиқлиги мураккаб характерга эга эканлиги, солиштирма электр қаршилик ва магнит қабул қилувчанликнинг концентрацияга боғлиқлиги ҳамда фазавий ўзгаришлар орасида корреляция борлиги аниқланган;
TiC_x титан карбидининг х=0.70÷0.97 концентрацияси оралиғида механик ва термофизик хусусиятлари аниқланган;
илк бор куб титан карбиди мисолида куб кристалларининг механик ва термофизик хусусиятларини ўрганиш учун нейтронструктуравий таҳлилнинг имкониятлари кўрсатилган;
TiC_0.97 карбиди СV иссиқлик сиғимининг юқори ҳароратга боғлиқлиги аниқланган ва 300÷3000К ҳарорат оралиғида кузатилган СV нинг юқори ҳароратга боғлиқлигини аниқлайдиган эмпирик формула аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
TiCх куб титан карбидининг гомогенлик соҳасида атомларининг ўртача квадратик силжишларини аниқлаш асосида:
300÷3000 К ҳарорат оралиғида TiC_x иссиқлик сиғимининг юқори ҳароратга боғлиқлигини аниқлаш учун тавсия этилган формула ва кристаллнинг ички энергияси эриш ҳароратигача квантланганлиги тўғрисидаги натижалар «ТАТА» илмий-техник марказида конструкциявий материалларни олишда фойдаланилган («ТАТА» илмий-техник марказининг 2019 йил 24 майдаги 258-сон маълумотномаси, Саров ш., Россия Федерацияси). Илмий натижаларнинг қўлланиши ядро энергетикасида ишлатиладиган керакли юқори ҳароратли иссиқлик сиғимига эга бўлган титан асосидаги конструкциявий материалларни олиш технологиясини ишлаб чиқиш имконини берган;
TiC_х куб титан карбидининг гомогенлик соҳасида атомлар ўртача квадратик силжишларининг концентрацияга боғлиқлиги ФА-Ф2-Ф070+075 рақамли «Реактор ва юқори ҳароратли ўта ўтказгич материалларининг ўзига хос электрик, иссиқлик ва техник хоссаларини тадқиқ этиш» фундаментал лойиҳасида илк бор TiC_x титан карбиди мисолида кўрсатилган куб сингонияли кристалларнинг термофизик ва механик хоссаларини нейтронструктуравий таҳлил қилишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2019 йилнинг 17 майдаги 2/1255-1480-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланиши реактор конструкциявий материалларининг (САВ-1 ва АМГ-2 куб структурали алюминий қотишмаларининг) турли дозаларда ядро реакторида нурланишидан олдин ва кейин атомларнинг иссиқлик тебранишлари амплитудасини, атомларнинг статик силжиши ва Дебай ҳароратини, шунингдек, атомларнинг ўртача квадратик силжиши Mg, Cu, Mn, Fe киришмаларнинг концентрацияларига боғлиқлигини аниқлаш имконини берган.