Тунгушова Дилбар Абдукаюмовнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Пахтачиликда ноанъанавий арорудаларни қўллаш самарадорлиги”, 06.01.01–Умумий деҳқончилик. Пахтачилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.2.DSc/Qx51.
Илмий раҳбар: Назаров Ренат Саидович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти, DSc.27.06.2017.Qx.42.01.
Расмий оппонентлар: Телляев Рихсивой Шамахамадович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Орипов Раззоқ, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Мячина Ольга Владимировна, биология фанлари доктори, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Тупроқ унумдорлигини сақлаш ва яхшилашда, ғўза ва унинг издош экинларидан юқори ва сифатли ҳосил олишда ноанъанавий минерал хом ашёлар - агрорудалар (бентонит, глауконит, серпентинит, гил-кўмир сланецлар), ёнувчи сланецлар қайта ишлаб чиқариш чиқиндиларини қўллаш самарадорлигини илмий асослашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор лаборатория, лизиметрик, дала ва ишлаб чиқариш тадқиқотлари асосида типик бўз ва қумлоқ тупроқлар шароитида ғўза парваришида N150 P105 К75 кг меъёридаги минерал ўғитлар фонида бентонит лойқалари ва глауконит қумларини қўллашнинг мақбул муддат, меъёр ва усуллари аниқланган;
бентонит лойқалари ва глауконит қумларининг тупроқнинг минералогик таркиби, агрофизик ва агрокимёвий хусусиятларига таъсири ва сўнгги таъсирлари аниқланган;
ўсимлик томонидан NPK ўзлаштирилиши, органик масса тўплаши, барг юзаси, фотосинтетик маҳсулдорлиги ва пахта ҳосилдорлигига ноанъанавий агрорудаларни ғўза ва ғўза мажмуасидаги экинларда қўллашнинг таъсири ва сўнгги таъсирлари аниқланган;
ноанъанавий минерал хом ашёлари қўлланишининг тупроқ микрофлорасидаги доминант микроорганизм турларининг фаоллигига ва маҳсулдорлигига таъсири ва сўнгги таъсири аниқланган;
типик бўз ва қум тупроқлар шароитида ноанъанавий агрорудалар қўлланилишининг илмий асослари ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
пахтачиликда ноанъанавий агрорудаларни қўшимча озуқа манбаи сифатида самарали қўллаш ҳисобига тупроқ унумдорлигини сақлаш ва оширишда ноанъанавий агрорудаларнинг қўллаш муддатлари, усуллари, меъёрлари, таъсири ва сўнгги таъсирларида ғўза ва издош экинларининг ўсиши, ривожланиши ва ҳосилдорлигига таъсирини ўрганишга қаратилган тадқиқотлар натижалари асосида:
фермер хўжаликларига қўлланма сифатида “Ноанъанавий агрорудаларни қишлоқ хўжалиги экинларида қўллаш бўйича фермер хўжаликларига тавсиялар” ва “Кузги буғдой етиштиришда ресурс тежамкор технологияларни қўллаш бўйича Тошкент ва Сурхондарё вилояти фермер хўжаликларига тавсиялар” номли тавсияномалар тасдиқланган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 4 ноябрдаги 02/020-3465-сон маълумотномаси). Республиканинг пахтачилик фермер хўжаликларида юқори ва сифатли пахта ҳосили олишда қўлланма сифатида хизмат қилмоқда;
Тошкент вилоятининг қадимдан суғорилган типик бўз тупроқлари шароитида ноанъанавий агрорудаларнинг ғўза ва издош экинлари ўсиш, ривожланиш ва ҳосилдорлигига таъсири бўйича Қибрай тумани ЎзПИТИ МТХ да 10 гектар майдонда жорий қилинган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 4 ноябрдаги 02/020-3465-сон маълумотномаси). Натижада пахта ҳосили 3–4 ц/га га юқори бўлиб, рентабеллик даражасини 10–12 фоизга оширишга эришилган;
Сурхондарё вилоятининг қум ва тақирсимон тупроқлари шароитида 2005-2017 йиллари ноанъанавий агрорудаларнинг ғўза ва издош экинлари ўсиш, ривожланиш ва ҳосилдорлигига таъсири ва сўнгги таъсири бўйича Термиз, Жарқўрғон ва Қизириқ туманларида 501 гектар майдонда жорий қилинди (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 4 ноябрдаги 02/020-3465-сон маълумотномаси). Натижада пахта ҳосили 3,5–4,7 ц/га ва кузги буғдойнинг дон ҳосили 4,0–5,5 ц/га оширилиб, рентабеллик даражаси 25% ни ташкил этган;
типик бўз, қум ва тақирсимон тупроқлар шароитида ноанъанавий агрорудаларни қўллаш технологиялари жами 511 гектар майдонга жорий қилинган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 4 ноябрдаги 02/020-3465-сон маълумотномаси). Натижада тупроқнинг агрофизик, агрокимёвий ва биологик хусусиятлари яхшиланиши билан бирга минерал ўғитларнинг самарадорлиги оширилиб, меъёрини 20–25% камайтиришга, экинлар ҳосилдорлигини 10–12% оширишга эришилган.