Орипова Гулноза Муродиловнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Мустақиллик даври ўзбек шеъриятининг ғоявий-эстетик ва бадиий хусусиятлари», 10.00.02–Ўзбек адабиёти (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2018.3.PhD/Fil534.
Илмий раҳбар: Сабирдинов Акбар Ғафурович, филология фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Фарғона давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, DSc.27.06.2017.Fil.05.02.
Расмий оппонентлар: Мирзаева Салима Райимжоновна, филология фанлари доктори, профессор; Ҳамдамов Улуғбек Абдуваҳобович, филология фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Фанлар академияси Ўзбек тили, адабиёти ва фольклори институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқот мақсади: мустақиллик даври ўзбек шеъриятининг ғоявий-эстетик ҳамда бадиий таъсирчанлик омилларини ёритиш, мазмун ва шакл борасидаги изланиш босқичларини, янгиланган шеърият манбаларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
замонавий ўзбек шеъриятидаги анъанавий ифодаларнинг янгиланиш жараёни уч адабий авлодга мансуб ижодкорлар асарлари асосида тизимлаштирилган ҳамда поэтик тафаккур тараққиёти шоирларнинг индивидуал услубини ёритиш орқали кўрсатилган;
лирик қаҳрамон, лирик образ, лирик воқелик ҳамда лирик ифодада туйғу-кечинма ва фикр уйғунлигининг ҳаққоний, таъсирчан, жонли, ҳаётий талқини ёритилган;
оҳангдорлик, мусиқийликни юзага келтирувчи аллитерация, товуш такрори каби эвфоник воситалар, тасвирий ифодалар ҳамда таъкиднинг бадиий-эстетик функцияси асослаб берилган;
қофия, вазн, банд тизимларининг анъанавий ва қоришиқ шеър шаклидаги янгиланишлари, модерн шеъриятининг ғоявий-эстетик таъсирчанлиги график шаклда акс этиши далилланган;
мустақиллик даврида ғоявий-эстетик, бадиий хусусиятлар анъанавий, модерн ва қоришиқ шаклларда намоён бўлиши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Мустақиллик даври ўзбек шеъриятининг ғоявий-эстетик ва бадиий хусусиятлари мавзусида олиб борилган тадқиқот натижалари асосида:
мустақиллик даври ўзбек шеъриятининг ғоявий-эстетик таъсир кўлами уч адабий авлодга мансуб ижодкорлар асарлари таҳлили мисолида тадқиқ этилиб, мумтоз адабиёт, халқ оғзаки ижодига ворислик ва издошлик самаралари, жаҳон адабиёти билан алоқалар натижалари орқали кенгайганлиги борасидаги таҳлиллардан ОТ–Ф-1-100 рақамли «Имконияти чекланган болалар ижтимоий фаолиятининг бадиий ижодиёт воситалари асосида назарий ва амалий такомиллашуви» мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2019 йил 3 июндаги 89-03-2370-сон маълумотномаси). Натижада «Замонавий баркамол инсонни тарбиялаш – давр талаби» номли илмий-оммабоп рисола нашр эттирилган ва ёшлар камолотида ўзбек шеъриятининг ғоявий-эстетик ҳамда бадиий таъсирчанлик омиллари мисоллар ёрдамида асосланишига эришилган;
туйғу-кечинма ва фикр уйғунлигининг лирик қаҳрамон, лирик образ, лирик воқелик ҳамда лирик ифодадаги муҳим ўрни хусусидаги хулосалардан А-2-175 рақамли «Ҳозирги адабий жараён. Мустақиллик даври ўзбек шеърияти тараққиётида анъана ва ворисийлик» мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2019 йил 12 августдаги 3/1255-2235-сон маълумотномаси). Натижада мустақиллик даври ўзбек шеъриятида янги давр, шаклланаётган жамиятдаги инсоннинг ўрнини аниқ кўрсатиш тамойилларига эришилган;
қофия, вазн, банд тизимларининг анъанавий ва қоришиқ шеър шаклидаги янгиланишлари, модерн шеъриятининг ғоявий-эстетик таъсирчанлиги график шаклда акс этиши каби диссертация материалларидан Ўзбекистон ёзувчилар уюшмаси фаолиятида ижодкорлар маҳоратини ошириш, ёш истеъдодларни тарбиялашда фойдаланилган (Ўзбекистон ёзувчилар уюшмасининг 2019 йил 23 июлдаги 01-03-06/811-сон маълумотномаси). Натижада мустақиллик даври ўзбек шеъриятининг бадиий-эстетик тафаккур тараққиётидаги ўрни ва аҳамиятини ўрганиш воситасида бу давр адабиётига хос жиҳатлар ёритилган;
Сирожиддин Саййид, Абдулла Шер, Эшқобил Шукур каби ижодкорлар асарларидаги оҳангдорлик, мусиқийликни юзага келтирувчи эвфоник воситалар, ифодалар ҳамда таъкиднинг бадиий-эстетик функцияси асосидаги таҳлиллардан Фарғона вилояти телерадиокомпаниясининг «Адабий муҳит», «Маънавият сарчашмаси» кўрсатувлари ҳамда «Маънавият – қалб кўзгуси», «Зиё маскани», «Буюкликнинг рамзисан, Ватан!» номли эшиттиришлари сценарийсини тайёрлашда фойдаланилган (Фарғона вилояти телерадиокомпаниясининг 2019 йил 10 июндаги 01-12/60-сон маълумотномаси). Натижада мазкур кўрсатув ва эшиттиришлар маънавий-маърифий ҳамда бадиий жиҳатдан бойиган, халқчиллиги ортган.