Умурзоқов Баҳриддин Сафаровичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Алий Сафийнинг илмий-адабий мероси ва унинг «Рашаҳот айну-л-ҳаёт» асарининг қиёсий-текстологик тадқиқи», 10.00.10–Матншунослик ва адабий манбашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.3.PhD/Fil353.
Илмий раҳбар: [Хасанов Саидбек Рустамович], филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат шарқшунослик институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик институти, Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, Ўзбекистон Миллий университети, DSc.27.06.2017.Fil.21.01.
Расмий оппонентлар: Шодмонов Нафас Намозович, филология фанлари доктори, профессор; Очилов Эргаш Закирович, филология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: амалий ва назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Фахруддин Алий Сафийнинг илмий-адабий меросини аниқлаш, унинг «Рашаҳот айну-л-ҳаёт» (Ҳаёт булоғи томчилари) асарининг қўлёзмалари ва тошбосма нусхаларини қиёсий тадқиқ этиш, шунингдек, мазкур асарнинг тасаввуфий манба сифатида мумтоз адабиётимиз тарихида тутган ўрнини ёритиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
«Рашаҳот айну-л-ҳаёт» асарининг манбашунослар назаридан четда қолиб келаётган Тошкент қўлёзма фондлари – ЎзР ФА ШИ ва Ўзбекистон мусулмонлари идораси кутубхонасидаги жами 96 та, Туркиянинг Истанбул шаҳри Сулаймония қўлёзмалар фондидаги 11 та, Россиянинг Санкт-Петербург шаҳридаги қўлёзма фондларидаги 17 та нодир қўлёзма нусхалари борлиги аниқланиб, улар тўлиқ тавсифланган ва илмий муомалага киритилган;
ЎзР ФА Алишер Навоий номидаги Давлат адабиёт музейи фондида сақланаётган энг қадимий, ноёб қўлёзма «Рашаҳот айну-л-ҳаёт» асарининг автограф нусхаси эканлиги исботланган;
«Рашаҳот» асарининг XIX асрда Хева хони Муҳаммад Раҳимхон Феруз бўйруғи билан Домла Худойберган ўғли томонидан Хоразмда амалга оширилган ўзбекча таржимасининг ягона қўлёзмаси биринчи бор монографик тавсифланган;
«Рашаҳот айну-л-ҳаёт» асари адабий манбашунослик ва матншунослик нуқтаи назаридан ўрганилиб, унинг Нақшбандия сулукига оид мукаммал ва ишончли манба эканлиги асосланган;
Фахруддин Алий Сафийнинг ҳаёти, фаолияти ва адабий мероси чуқур, батафсил тадқиқ этилиб, ижодкорнинг таваллуди ва вафот этган санаси, у мансуб бўлган оила, фаолият юритган соҳалари ҳамда асарлари асосида унинг нисбатан тўлиқ таржимаи ҳоли тикланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Фахруддин Алий Сафийнинг илмий-адабий мероси ва унинг «Рашаҳот айну-л-ҳаёт» асарининг қиёсий-текстологик тадқиқи бўйича олинган натижалар асосида:
«Рашаҳот айну-л-ҳаёт» асарининг қўлёзмалари, Фахруддин Алий Сафийнинг ҳаёти, фаолияти ва адабий мероси тадқиқи бўйича олинган натижалар А-1-117 рақамли «Тошкент давлат шарқшунослик институти ҳузуридаги Абу Райҳон Беруний номли Шарқ қўлёзмалари маркази асосий фондидаги филологияга оид қўлёзмаларни илмий тавсифлаш» илмий лойиҳасида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 6 июлдаги 89-03-2148-сон маълумотномаси). Тадқиқот илмий натижалари XV аср Ҳирот адабий мактаби намояндалари – Лутфий, Жомий, Навоий, Кошифий сингари ўнлаб ижодкорларга оид қўлёзма асарлар нусхаларини тавсифлаш ва тазкира-маноқиб йўналишидаги асарларнинг қўлёзма нусхалари матнини ўрганишга асос бўлган;
«Рашаҳот айну-л-ҳаёт» асарининг қиёсий-текстологик тадқиқи, асар бадиияти, ундаги образлар тизими бўйича олинган натижалардан Алишер Навоий номидаги Давлат адабиёт музейида (2012–2016 йй.) бажарилган «Марказий Осиё халқлари қўлёзма ёдгорликларини тадқиқ этиш, Ўзбекистон шоир ва ёзувчилари архивини илмий тавсиф ва нашр этиш» мавзусидаги лойиҳа ишларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2018 йил 11 июлдаги 3/1255-1825-сон маълумотномаси). Натижада С.Хасановнинг «Генетико-типологическое исследование поэмы «Семь скитальцев» Алишера Навои» (2014), А.Қаюмовнинг «Алишер Навои Пятерица изумлений» (2015) тадқиқотлари ва Алишер Навоийнинг «Фарҳод ва Ширин» достонининг (2016) рус тилига таржималарини тайёрлашда ёрдамчи манба бўлиб хизмат қилган;
Хожагон тариқатига доир маълумотлар, Хожагон машойихлари ҳикматлари ҳамда асардаги манзумаларнинг ўзига хослиги ва уларнинг манбалари юзасидан олинган хулосалардан «Маданият ва маърифат» телеканалида эфирга узатилган «Бухоролик етти пир» махсус телекўрсатувларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси «Маданият ва маърифат» давлат унитар корхонасининг 2018 йил 5 мартдаги 01-16/128-сон маълумотномаси). Тайёрланган материаллар кўрсатув мазмунини бойитиб, телетомошабинларда Фахруддин Алий Сафийнинг илмий-адабий мероси, унинг «Рашаҳот» асаридаги хожагон-нақшбандия тариқати тарихи бўйича тасаввурларини ҳосил бўлишига хизмат қилган;
«Рашаҳот» асаридаги мовароуннаҳрлик аждодларимиз ҳаёти ва фаолиятига доир маълумотлар, ҳикоятлар юзасидан олинган хулосалардан «Mahalla» радиоканалида эфирга узатилган «Маърифий суҳбатлар» туркум эшиттиришларида фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси «Маданият ва маърифат» давлат унитар корхонасининг 2018 йил 5 мартдаги 01-16/128-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланилиши радиоэшитувчиларда шарқ адабиётида кенг тарқалган маънавий-ахлоқий ва тасаввуфий йўналишдаги асарлар яратиш анъаналарининг мумтоз адабиётда ҳам кенг қўлланилганини аниқ баҳолаш имконини берган.