Қодирова Моҳидилхон Рустамовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «G.hirsutum L. турининг турли генотипли шакллари дурагайларида морфо-хўжалик белгиларнинг ирсийланиши ва ўзгарувчанлиги қонуниятлари», 03.00.09–Умумий генетика (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.1.PhD/B32.
Илмий раҳбар: Қаҳҳоров Иззатулла Тилавович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассасалар номи, ИК рақами: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти, Ўзбекистон Миллий университети, DSc.29.08.2017.В.53.01.
Расмий оппонентлар: Ибрагимов Паридун Шукурович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Аманов Бахтияр Хушбактович, биология фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат аграр университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: G.hirsutum L.нинг турлича генеологияли шакллари дурагайларида морфо-хўжалик белгиларнинг ирсийланиши, ўзгарувчанлиги асосида генотипларни бойитиш, Л-500 линиясининг популяцион таркибини аниқлаш ва нав даражасига етказишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор G.hirsutum L. турининг турлича генеологияли “Келажак”, “Наманган-77”, “Кўпайсин”, “ЎзФА-705”, “ЎзФА-713 (Л-500)” ва “75007-11” навларининг чатишувчанлиги ҳамда уларнинг дурагайлари асосида морфо-хўжалик белгиларнинг ирсийланиш даражаси аниқланган;
F2 ўсимликлар популяциясида морфо-хўжалик белгиларнинг юқори кўрсаткичларини ўзида мужассам қилган қимматли рекомбинантларнинг генотипик ва селекцион имкониятлари очиб берилган ва қимматли шакллар ажратиб олинган;
F3 популяциясидан морфо-хўжалик белгилари бўйича ажратиб олинган оилаларнинг генотипик хусусиятлари, селекцион қиймати ва имкониятлари очиб берилган;
ажратиб олинган оилаларнинг морфо-хўжалик кўрсаткичлари бўйича шаклланиш даражаси ҳамда оилалардаги популяцияларнинг генотипик хусусиятлари аниқланган ва янги линиялар олинган;
ғўзанинг янги “ЎзФА-713” навининг популяцион таркиби аниқланиб, нав даражасига етганлиги, яъни морфо-хўжалик белгилари бўйича Давлат андозалари даражасига мослиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
G.hirsutum L. турининг турли генотипли шакллари дурагайларида морфо-хўжалик белгиларнинг ирсийланиши ва ўзгарувчанлиги қонуниятларини аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
ғўзанинг G.hirsutum L. турининг турли генотипли шаклларини чатиштириб олинган янги линияларининг уруғлик материаллари донор сифатида «Ғўза генофонди» ноёб объекти коллекциясига киритилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2019 йил 11 апрелдаги 4/1255-1136-сон маълумотномаси). Натижада ушбу ноёб шакллар ғўзанинг дунёвий генофондини бойитиш ҳамда коллекцион намуналар бўйича электрон базасини шакллантириш имконини берган;
андоза навларга нисбатан ҳосилдорлиги, тупроқ шўрланиши ва сув танқислигига чидамлилиги, толасининг сифатли бўлган ғўзанинг “ЎзФА-713” нави Жиззах вилояти Зарбдор тумани «Шаббода шамоли» дастлабки элита уруғ кўпайтириш хўжалигида жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 8 августдаги 02/020-1675-сон маълумотномаси). Натижада “ЎзФА-713” навининг андоза навларга нисбатан юқори ҳосилдорлиги, толаси сифати ва суғориш суви тежамкорлиги ҳисобига ҳар бир гектар майдондан қўшимча иқтисодий самарадорликка эришиш ҳамда рентабеллик даражасини 17–23 фоизга ошириш имконини берган.