Хасанова Фотима Мамановнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Инглиз ва ўзбек тилларида қасамёд нутқий жанрининг қиёсий-типологик тадқиқи”, 10.00.06–Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2018.3.PhD/Fil610.
Илмий раҳбар: Усманова Шоира Рустамовна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик институти, Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, Ўзбекистон Миллий университети, DSc.27.06.2017.Fil.21.01.
Расмий оппонентлар: Сафаров Шаҳриёр Сафарович, филология фанлари доктори; Лутфуллаева Дурдона Эсоновна, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Фанлар академияси Ўзбек тили, адабиёти ва фольклори институти.
Диссертация йўналиши: амалий ва назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: инглиз ва ўзбек тилларидаги қасамёдларнинг жанр шакллари мавзу гуруҳлари, уларнинг матний тузилишидаги миллий хусусиятларни аниқлаш ва қиёслашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
инглиз ва ўзбек тилларида қасамёд нутқий жанрининг лексик-семантик майдонида ваъда нутқий ҳаракатида шахслараро келишув, ўз зиммасига бирор вазифа олиш, аҳд нутқий ҳаракатида қатъий аҳд қилиш, ишонтириш нутқий ҳаракатида эса ўз сўзлари, хатти-ҳаракатларининг ҳақиқат эканлигини тасдиқлаш, ҳақиқатга гувоҳлик бериш (бирор воқеа-ҳодисанинг рост ёки ёлғонлигини тасдиқлаш) кабилар мавжудлиги исботланган;
аҳд, ваъда, ишонтириш нутқий ҳаракатлари мавжуд қасамёд матнлари содда гап, қўшма гап каби лисоний ва хатти-ҳаракат, имо-ишора сингари нолисоний воситалар ёрдамида акс этиши далилланган;
инглиз ва ўзбек тилларидаги қасамёд нутқий жанри соҳавий, диний, cўзлашув услубига хосудумларга асосланган, ижтимоий гуруҳ қасамёдлари каби мавзуий гуруҳларига бўлиниши исботланган;
инглиз ва ўзбек тилларидаги соҳавий, диний, сўзлашув услубларига оид қасамёдларнинг шаклий-композицион тузилишидаги лисоний ва нолисоний воситаларнинг миллий-маданий хусусиятлари аниқланган;
инглиз тилидаги қасамёд матнларининг ўзбек тилидаги қасамёд матнларидан расмий ёзма қасамёд, диний лавозим қасамёд, гиперматн ҳажмидаги қасамёд ҳамда соҳавий қасамёднинг диний бўлмаган шакли (affirmation)нинг мавжудлиги билан фарқланиши асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Инглиз ва ўзбек тилларида қасамёд нутқий жанрининг чоғиштирма тадқиқи юзасидан олинган илмий натижалар ва амалий таклифлар асосида:
инглиз ва ўзбек тилларидаги қасамёд нутқий жанри юзасидан берилган илмий ва назарий фикрдан А-1-126 рақамли “Узлуксиз таълимда ўқувчилар тил компетентлигини шакллантиришнинг замонавий усуллари” мавзусидаги амалий лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 4 сентябдаги 89-03-3104-сон маълумотномаси). Натижада тадқиқотдан ўрин олган материаллар дунё тилшунослигида тил ва нутқ бирликларининг миллий-маданий хусусиятларини очиб бериш, шаклий-мазмуний тузилишидаги ўзига хосликларини аниқлаш бўйича маълумотлар беришда асос бўлган;
қасамёд нутқий жанрининг лингвистик воситаларига оид икки тилдаги материаллардан олинган натижалардан А-1-180 рақамли “Таржима ва маданиятлараро мулоқот масалаларига оид ўқув қўлланмалари яратиш” мавзусидаги лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2019 йил 5 апрелдаги 89-03-1334-сон маълумотномаси). Бу эса инглиз ва ўзбек халқлари маданияти, тили ва анъаналарига оид умумий ва хусусий нутқий вазиятларни ойдинлаштиришга, таржима жараёнидаги лексик-семантик, лексик-стилистик, композицион, услубий ва лингвомаданий хусусиятларга оид муаммоларни аниқлашга хизмат қилган;
қасамёдларнинг коммуникация жараёнида тутган ўрни, инглиз ва ўзбек тилларида қасамёдларнинг аҳамияти, қасамёд нутқий жанрининг миллий-маданий хусусиятларини ўрганиш ҳақидаги хулосалардан Андижон телерадиокомпаниясининг “Замондош”, “Ёшлар вақти”, “Бугуннинг ёшлари”, “Таълим ва ислоҳат” ҳамда “Муносабат” эшиттиришларининг сценарийсини тузишда фойдаланилган (Андижон вилоят телерадиокомпаниясининг 2019 йил 11 апрелдаги 20-24/266-сон маълумотномаси). Натижа ва материаллар эфирга узатилган эшиттиришларни тайёрлашда ва уларнинг мазмун-моҳиятини бойитишда манба бўлиб хизмат қилган;
қасамёд нутқий жанрининг мавзуий таснифланиши, икки тилга оид қасамёд матнларида миллий ва фарқли хусусиятларнинг акс этиши, қасамёд нутқий жанрининг лексик-семантик майдони каби илмий-назарий хулосалар Кореядаги Осиё маданияти ва тараққиёти институти томонидан чоп этилган “Korean-Uzbek-English” луғатини тузишда фойдаланилган (Осиё маданияти ва тараққиёти институтининг 2019 йил 10 сентябрдаги 19-211-сон маълумотномаси). Натижада луғатнинг ўзбекча сўзларга бериладиган лексикографик изоҳлари мукаммаллашган.