Кахарова Ирода Сидиковнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Инглиз ва ўзбек тилларидаги ҳис-ҳаяжон гапларнинг когнитив-прагматик талқини (Сомерсет Моэмнинг асарлари мисолида)”, 10.00.06–Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2018.1.PhD/Fil402.
Илмий раҳбар: Боқиева Гуландом Ҳисамовна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик институти, Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, Ўзбекистон Миллий университети, DSc.27.06.2017.Fil.21.01.
Расмий оппонентлар: Сиддиқова Ирода Абдузуҳуровна, филология фанлари доктори; Насруллаева Нафиса Зафаровна, филология фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.
Диссертация йўналиши: амалий ва назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: инглиз ва ўзбек тилларидаги ҳис-ҳаяжон гапларнинг грамматик, функционал-стилистик хусусиятларини инглиз адиби Сомерсет Моэм асарлари таржимаси мисолида когнитив-прагматик аспектда ёритиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
эмоция, денотация, коннотация, экспрессивлик ва интенсивлик категорияларининг моҳияти тил – тафаккур – ҳиссиёт кетма-кетлигида контекстуал ҳамда чоғиштирма тадқиқ методлари асосида очиб берилган;
ҳис-ҳаяжон гапларнинг когнитив-прагматик, грамматик, типологик, бадиий-услубий хусусиятлари тилшунослик соҳалари узвийлигида аниқланган;
эмоция, денотация ва коннотация категорияларининг онг ва тилда ўзаро семантик боғлиқлиги, уларнинг ҳис-ҳаяжон гапларда ифодаланиш усул ва турлари, лексик, грамматик, стилистик воситалари, синкретлашиш ҳолатларининг таржима матнларида қўлланишига хос специфик белгилари такомиллаштирилган;
руҳий ҳолатларни тил ва нутқда акс эттириш учун хизмат қилувчи махсус эмоционал лисоний бирликлар, грамматик категориялар шакллангани, уларнинг ҳар иккала тил тизимида ҳис-ҳаяжон гапларни яхлит синтактик қурилма кўринишида ҳосил қилишдаги роли далилланган;
Сомерсет Моэм асарларининг ўзбекча таржима матнлари мисолида ҳис-ҳаяжон гапларнинг лингвокультурологик жиҳатдан универсал, дифференциал қирралари, таржима муаммолари аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Сомерсет Моэм асарларидаги ҳис-ҳаяжон гапларни когнитив-прагматик тадқиқ этиш жараёнида олинган натижалар асосида:
тадқиқотга тортилган ҳис-ҳаяжон гапларнинг лингвистик хусусиятларига бағишланган таҳлилий фикрлари ва назарий хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Туризмни ривожлантириш давлат қўмитасининг «Ўзбекистон бўйлаб сайёҳат қил!» давлат дастури доирасида фойдаланилган (Туризмни ривожлантириш давлат қўмитасининг 2019 йил 23 сентябрдаги 05-22/6993-сон маълумотномаси). Натижада ҳис-ҳаяжон гапларнинг прагматик аспектда ёритишда меҳмондўстлик ва туризм соҳасида хизмат кўрсатувчи корхоналар ходимлари, гид-таржимон, йўриқчи-йўл бошловчилар томонидан қўлланилишига, жумладан, ҳозирги кунда янгидан барпо этилаётган туризм зоналарида туристлар билан бевосита муомалада бўлиш, суҳбат чоғида бир-бирларини когнитив аспектда тушуниш орқали ривожлантиришга хизмат қилган;
турли тизимли тилларда денотация, коннотация турлари ва моҳияти очиб берилганлиги, С.Моэмнинг таржима қилинган асарларида ҳис-ҳаяжон гаплар ва уларнинг ўзбек тилида берилишининг ифодаси ҳақидаги хулосалардан Ф-1-06 рақамли «Истиқлол даври ўзбек адабиётида Шарқу Ғарб адабий анъаналари синтези» мавзуидаги фундаментал тадқиқот лойиҳасининг «Истиқлол даври ўзбек адабиётида жаҳон илғор тадқиқ методларининг замонавий ўзбек адабиётшунослигига татбиғи (психоанализ, герменевтика, структурализм, семиотика)» қисмида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2019 йил 7 январдаги 89-03-37-сон маълумотномаси). Натижада ҳис-ҳаяжон гапларнинг эмоционал-экспрессив ифодалар орқали бадиий адабиётда ифодаланиши, адабий-эстетик моҳият касб этиши ҳақидаги илмий-назарий хулосалар чиқарилган;
қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик аспектида очиб берилган инглиз ва ўзбек тилларидаги ҳис-ҳаяжон гапларнинг турлари, маънолари, қўлланилиши, морфологик категориялари ҳамда уларнинг типологик ва прагматик хусусиятларига оид илмий хулосалар бакалавриат таълим йўналишида «Қиёсий типология ва таржима назарияси» фани, шунингдек, магистратура мутахассислигида «Қиёсий тилшунослик» фани бўйича намунавий дастурлар мазмунига сингдирилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 15 ноябрдаги 541-04-01-сон маълумотномаси). Таклиф қилинган тавсия ва хулосалар асосида фан дастурлари ва дарсликлар такомиллаштирилган;
инглиз ва ўзбек тилларида эмоцияни ифодалаш усуллари ва воситалари, ҳис-ҳаяжон гаплар ва уларнинг ўзбек тилида берилишининг лисоний ҳамда синтактик-стилистик ифодаси ҳақидаги маълумотлардан «O‘zbekiston» телерадиоканалининг маданий-маърифий мавзудаги «Бедорлик» радио эшиттириши, Бухоро вилоят телерадиокомпаниясининг «Замондош» (ноябрь), «Welcome to Bukhara» телекўрсатувларида ҳамда ДУК «Маънавий-маърифий ва бадиий эшиттиришлар» муҳарририяти томонидан тайёрланган «Таълим ислоҳотлари» радиоэшиттиришини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси «O‘zbekiston» телерадиоканалининг 2018 йил 12 мартдаги O‘z/RS–41-сон, Бухоро вилояти телерадиокомпаниясининг 2018 йил 29 декабрдаги 01/620-сон маълумотномалари). Инглиз тилидаги ҳис-ҳаяжон гапларнинг ўзбек тилида берилиш жараёнининг семантик таҳлили орқали аниқланган илмий маълумотлар эшиттириш мазмун-моҳиятини бойитиб, савиясини оширишга имкон яратган.