Шарипова Лайло Фрунзеевнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берилган фан тармоғи номи): «ХХ асрнинг иккинчи ярми ўзбек шеърияти бадиий тараққиётида фольклор», 10.00.02–Ўзбек адабиёти (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2019.4.DSc/Fil186.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат университетида.
Илмий маслаҳатчи: Ахмедова Шоира Нематовна, филология фанлари доктори, профессор.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Ўзбек тили, адабиёт ва фольклори институти, DSc.27.06.2017.Fil.46.01.
Расмий оппонентлар: Ҳамдамов Улуғбек Абдуваҳобович, филология фанлари доктори; Турдимов Шомирза Ғаниевич, филология фанлари доктори; Ҳасанов Шавкат Аҳадович, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Жиззах давлат педагогика университети.
Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ХХ асрнинг иккинчи ярми ўзбек шеърияти бадиий тараққиётида фольклорнинг ўрни, фольклор орқали мифологиянинг таъсири масаласини тадқиқ этишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ХХ аср иккинчи ярми ўзбек шеърияти бадиияти такомилига халқ оғзаки ижодининг таъсири ушбу давр шеърияти ва фольклор муносабатларининг анъанавий ҳамда ўзига хос томонларини     қиёслаш орқали кўрсатиб берилган;
бир мақол турли асрда яратилган шеъриятда, бир даврнинг бир нечта шоири асарида қўлланиб, ранг-баранг поэтик вазифа бажариши мумкинлиги, аналитик фольклоризм деб белгиланган қарғиш ва олқишнинг ёзма шеъриятда қўлланишини ҳам оддий фольклоризм дейиш мақсадга мувофиқ экани асосланган;
шеъриятда миллий руҳни ривож топтириш, халқчилликни ошириш услубининг бир қиррасига айланган, фольклордан фойдаланиб асар бадииятини  бойитган шоирлар ижоди мисолида уларнинг ўз фольклоризми борлиги  исботланган;
ёзма адабиёт билан фольклор алоқасига хос поэтик қонуниятлар фольклоризмнинг ижодкорлар услубига таъсири, халқ ижодига алоқадор жанр, образ, мотив, ритм кабиларнинг бадиий қайта ишланиши, янги жанрларнинг пайдо бўлиши, бу борада ижодкорларнинг ютуқ ва камчиликларини кўрсатиш орқали белгилаб берилган;
фольклорнинг давр шеърияти услубига таъсир қила олиши ХХ асрнинг 50–60-йиллари ўзбек шеъриятида миллийликни, халқчилликни; 70–80-йиллар шеъриятида эркни, Ўзбекистон мустақиллигини чорлаш мотивларини юзага келтириш қиёси орқали ёритилган;
ХХ асрнинг иккинчи ярми ўзбек шеъриятида юзага келган адабий алла, адабий ёр-ёр, адабий топишмоқ, шеърий латифа жанрлари фольклорнинг алла, ёр-ёр, топишмоқ, латифа жанрлари хусусиятларини ўзлаштириш орқали юзага келгани асослаб берилган;
асотирга хос воқелик, сув ва олов  атрибутлари образга айланиб, оғзаки шеъриятга, фольклордан ёзма шеъриятга кўчиб, янги поэтик вазифалар касб этгани исботланган;
оғзаки ва ёзма шеъриятда қўлланган дарахт: олма, олча, тут кабилар; мифологияда илоҳий гул саналган бойчечак, бинафша, лола каби гуллар; Кенжа ботир ва от образларининг замонавий шеъриятдаги поэтик моҳияти белгилаб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Фольклорнинг ёзма шеъриятга таъсири, фольклоризмнинг шеърият бадииятидаги ўрни ХХ асрнинг иккинчи ярми ўзбек шеърияти мисолида тадқиқ этилиши асосида:
ХХ асрнинг иккинчи ярми ўзбек шеъриятида фольклорга хос хусусиятларнинг стилизация қилиниш ҳолатларини асослаш учун шу давр шеъриятидаги шаклий-услубий янгиланишлар, поэтик кашфиётларнинг юзага келиш омилларини ёритишга оид хулосалардан Ф-1-06 рақамли “Истиқлол даври ўзбек адабиётида Шарқу Ғарб адабий анъаналари синтези” фундаментал тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2019 йил 14 сентябрдаги 89-03-3488-сон маълумотномаси). Натижалар фольклорнинг ёзма шеъриятга таъсирини тадқиқ қилиш орқали адабий анъаналар синтезини ўрганиш адабиётшунослик учун муҳим деган хулосага келишга асос бўлган;
 фольклор ва ёзма шеъриятнинг ўзаро муносабатларини, фольклоризмнинг ёзма шеърият поэтикасига, баъзи шоирлар ҳамда муайян давр шеърияти услубига таъсирини ўрганиш, фольклорга хос алла, ёр-ёр, топишмоқ жанрларининг ХХ асрнинг иккинчи ярми ўзбек шеърияти томонидан ўзлаштирилишини асослаш, ўрик, олча, тут дарахтлари; бойчечак, бинафша каби гуллар образларининг мифологияда, оғзаки ҳамда замонавий шеъриятда қўллангани ҳақидаги илмий-назарий хулосалардан ФI-XT-0-19919 рақамли “Ўзбек мифологияси ва унинг бадиий тафаккур тараққиётида тутган ўрни” фундаментал тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2019 йил 14 сентябрдаги 89-03-3488-сон маълумотномаси). Натижада замонавий шеъриятга мифология ва фольклорнинг таъсирини ўрганиш орқали шеъриятдаги поэтик янгиланишларни, образлар оламидаги ўзгаришларни тадқиқ қилиш лозим деган хулосага келинган;
синтезлашган фольклоризмни юзага келтириш жараёнида афсона ва ривоятлардан фойдаланишнинг аҳамиятини, фольклоризмнинг шоирлар ва бир адабий давр услубига таъсир кўрсатишини тадқиқ этиш, мифологияда сув ва олов атрибутлари саналган тушунчаларнинг фольклорга, оғзаки поэтик ижод орқали ёзма шеъриятга кўчиши жараёнида бу образларнинг поэтик вазифаларини аниқлаш ҳақидаги хулоса ва умумлашмалардан Ф1-ФА-0-43429 рақамли “Қорақалпоқ фольклори ва адабиёти жанрларининг назарий масалаларини тадқиқ этиш” мавзусидаги фундаментал тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2019 йил 27 августдаги 179/1-сон маълумотномаси). Натижада фольклорнинг ёзма шеъриятга таъсирини ўрганиш орқали адабиётдаги ривожланиш, ўзига хосликни ўрганиш мумкин деган хулосага келинган;
халқ мақолларини шеър композицияси узвига айлантириш, оддий фольклоризмни турли давр шоирлари турли поэтик мақсадда қўллашлари мумкинлигига, мифологияда олов атрибутлари саналган ўт, тутун, тандир, ўчоқ олови кабиларнинг фольклор орқали ёзма шеъриятга кўчиши жараёнида бу образларнинг поэтик вазифаларини аниқлашга, оғзаки ва ёзма шеъриятдаги анор, олма, тут, олча каби дарахтларнинг, бойчечак, лола, лолақизғалдоқ каби гулларнинг образ сифатидаги поэтик маъноларини ўзаро қиёслашга доир изланишлар натижаларидан Туркиянинг Карабук давлат университети адабиёт факультети турк тили ва адабиёти бўлимида “2018-2019-yэl Gьz ve Bahar dьnemleri lisans eрitim programэndaki TED 413 “Cumhuriyet dцnemi tьrk edebiyatэ”,  TED 313 “Servet-i fьnun Edebiyatэ II” каби фанлар дастурларини яратишда фойдаланилган (Карабук давлат университетининг 2019 йил 18 сентябрдаги маълумотномаси). Натижада Туркия профессор-ўқитувчи ва талабаларининг замонавий ўзбек шеърияти мазмун-моҳиятидаги ўзига хосликлар ҳақидаги билимларининг кенгайишига эришилган;
“Шеърият ва фольклор (ХХ асрнинг иккинчи ярми ўзбек шеърияти мисолида)” монографиясидан, Озарбайжонда ўтказилган халқаро илмий анжуманлардаги “Мотив стилизацияси” (“Turk xalqlarэ ədəbiyyatэ: mənєəyi, inkiєaf mərhələləri və problemləri” mцvzusunda keзiriləcək Beynəlxalq elmi konfransa), “Ўзбек адабий аллалари бадиияти” (Gənc Tьrkoloqlarin  I Tьrkoloji Qurultayin 90 illiyinə həsr olunmuє  “Mьasir  tьrkoloji tədqiqatlar: problem və perspektivlər” mцvzusunda  Beynəlxalq Elmi  Konfransа) маърузалар тезислари илмий-назарий хулосаларидан Озарбайжоннинг Боку Евроосиё университетида “Дунё адабиёти” фани ишчи дастури ва маъруза матнларини тайёрлашда фойдаланилган (Боку Евроосиё университетининг 2019 йил 9 октябрдаги маълумотномаси). Натижада талабаларнинг ХХ аср ўзбек шеърияти, унинг фольклор билан муносабати, шеър таҳлили ҳақидаги билимлари кучайган;
Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Бухоро” телеканалининг “Долзарб мавзу”, “Қадрият, урф-одат ва анъана”, “Наврўз удумлари”, “Алла”  телекўрсатув ва радиоэшиттиришлар сценарийларида тадқиқотнинг ХХ асрнинг иккинчи ярми шеърияти фольклордан образ, мотив, оҳанг ўзлаштириш орқали миллийликни, халқчилликни кучайтиргани, фольклорнинг эртак, ривоят, афсона каби жанрларидан таъсирланиб, халқни истиқлолга чорлагани ҳақидаги хулосаларидан фойдаланилган (Бухоро вилояти телерадиокомпаниясининг 2019 йил 8 июлдаги 176-сон маълумотномаси). Натижада омманинг ХХ асрнинг иккинчи ярми ўзбек шеъриятидаги ғоявий-бадиий юксалишга эришгани ҳақидаги билимлари бойишига эришилган.